امیر شیرزاد - دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

آیه شریفه ﴿لایسئل عما یفعل و هم یسئلون﴾ (انبیا /۲۳) از جمله آیات قرآن است که محل بحث و نظر عالمان دینی قرار گرفته­است. مهم­ترین سوال در مواجهه با این آیه شریفه سوال از چرایی و دلیل مورد سوال واقعنشدن خدای تعالی است. ملاحظه آرا عمده در تبیین این آیه شریفه، حکایت از مبانی گوناگون کلامی، حکمی و عرفانی در پاسخ از پرسش مذکور دارد. برخی متکلمین، نفی پرسش از خداوند را به نفی وجوب و یا ترک فعل بر خدای متعال ارجاع داده­اند و برخی دیگر ضمن قول به وجوب برخی از افعال بر خدای متعال، ابتنا فعل الهی بر حسن و حکمت را دلیل نفی پرسش از خدای متعال دانسته­اند. برخی حکما نیز نفی پرسش از خداوند را به نفی غایت در فعل مطلق الهی و غایت اخیر در مخلوقات ارجاع داده­اند. عرفا نیز با تکیه بر علم و سر وحجت الهی به تبیین شریفه لایسئل عما یفعل پرداخته­اند. این مقاله در صدد است تا با تکیه بر یک شخصیت فکری از صاحبان آرا فوق (به ترتیب : غزالی، زمخشری، ملاصدرا و ابن عربی) به بررسی و نقد آرا پرداخته و سپس در نگاهی مجدد به آیه شریفه به تبیین آن در دو جایگاه متفاوت یعنی در ربط با آیات قبل و بعد، و نیز در ربط با سایر آیات مرتبط بپردازد.

لایسئل عما یفعل, حسن و حکمت, غایت, حجت بالغه, عبودیت و الوهیت