زهره علیخانی - دانشگاه تهران

در این مقاله با پیروی از این ایده مبنایی که کلیت اجتماعی را می­توان در تصویر به عنوان امر به ظاهر پیش پا افتاده کلیت جزیی تحلیل کرد، به بررسی وضعیت دین در ایران معاصر و در قاب سینما پرداخته شده است. توجه ویژه و رویکرد اساسی در این مقاله به نگاه­های انتقادی مکتب فرانکفورت درباره فرهنگ و سینماست. بدین­ منظور یکی از فیلم­های برگزیده دینی در سال­های اخیر، با استفاده از آرا مکتب فرانکفورت درباره فرهنگ و رسانه و نیز استفاده از رویکرد انتقادی «تحلیل گفتمان انتقادی» به زبان، مورد تحلیل قرار گرفته است. بدین­منظور پس از مروری تحلیلی بر آرا آدورنو و بنیامین درباره صنعت فرهنگ و سینما و با توجه به این­که در رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف، تحلیل گفتمان به تنهایی قادر به تحلیل پرکتیس اجتماعی گسترده­تر نیست و نیاز به نظریه اجتماعی دارد، از رویکرد فرکلاف برای تحلیل فیلم استفاده شده است. با استفاده از رویکرد فرکلاف  در سه سطح پرکتیس متنی و پرکتیس گفتمانی و پرکتیس اجتماعی، به توصیف، تفسیر و تبیین متن فیلم سربه­مهر پرداخته شده است. از نتایج عمده تحقیق حاکم شدن منطق کالایی بر فیلم­های دینی به­طور خاص، و برداشت از دین به­طور عام، در صنایع فرهنگی است.

تحلیل گفتمان انتقادی, صنعت فرهنگ, فیلم, فیلم دینی, فیلم سربهمهر