مریم سعیدیان جزی - دانشیار، گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل بیت، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
لیلا جنترانی - کارشناسی ارشد، گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل بیت، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

هدف این تحقیق بررسی چگونگی و دلایل مواجهه خواجه نصیرالدین طوسی با عباسیان و نیز ریشهیابی اندیشه و رفتار سیاسی خواجه براساس آثار ایشان در مبانی کلامی و فقهی قابل استخراج است. اهمیت تحقیق در آن است که در راستای فهم مبانی و اصول اندیشه شیعی، به تبیین مبانی خواجه به عنوان یکی از اندیشمندان مسلمان شیعی در تعامل با حکومت عباسیان میپردازد. وی با فهم دقیق و اصولی از آموزههای وحیانی و معارف اهلبیت(ع) و تجارب پیشین شیعه، قواعد مهمی را در حوزه اندیشه سیاسی استنباط کرد که پیامد آن مواجهه صحیح با واقعیتهای معاصر و زمینهسازی برای ظهور و بروز تفکر شیعی در حوزه اندیشه اجتماعی و سیاسی بود. روش پژوهش از نوع مطالعه کلامی و تاریخی بوده و نتایج نشان داد، مبانی نظری خواجه طوسی برگرفته از اصول اعتقادی شیعه، توحید و امامت است. وی حکومت را لازمه زندگی بشر میداند، چرا که انسان فطرتا اجتماعی است. حاکمیت را تنها حق خداوند و افراد ماذون از جانب خدا میداند. وی براساس حسن و قبح عقلی، حکومتی را مطلوب و ذاتا دارای مشروعیت میداند که حاکم آن امام معصوم و منصوب از جانب خدا باشد، یا امام فرد یا افرادی را به عنوان نائب خاص یا عام خود بر این امر مهم معرفی کرده باشد. لذا، حکومت عباسیان غاصب خلافت است. خواجه براساس مبانی فکری خود که برگرفته از آیات و روایات امامان معصوم(ع) است و براساس منافع مسلمانان، خاصه تشیع، با بهرهگیری از قواعدی مانند تقیه، عدالت، امامت و... با حکومت عباسیان تعامل داشت.

خواجه نصیرالدین طوسی, حکومت عباسیان, امامت, وحدت اسلامی, تقیه, قاعده لاضرر, عدالت, رفتار سیاسی