حبیب بیابانگرد - گروه زمینشناسی، دانشکده علوم، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
شراره نوری - گروه زمینشناسی، دانشکده علوم، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

توده گرانیتوییدی کوه گپدان در حاشیه شمالباختری گرانیتوییدی زاهدان، در پهنه زمیندرز سیستان برونزد دارد. ترکیب سنگشناسی این توده از گرانیت، مونزوگرانیت، گرانودیوریت، پگماتیت و دیوریت است. کوارتز، پلاژیوکلاز، ارتوکلاز، بیوتیت و هورنبلند از کانیهای سازنده این سنگها هستند و بیشتر این سنگها بافتهای دانهای و پگماتیتی دارند. این توده با دایکهایی قطع شده است که ترکیب آندزیتی و داسیتی دارند و کانیشناسیشان همانند توده است؛ اما بافت آنها میکرولیتی و میکرولیتیک پورفیری است. این بافتها نشاندهنده پیدایش آنها در ژرفای کم و شرایط نیمهآتشفشانیاند. در گرانیتویید گپدان، انکلاوهای متاپلیتی تیرهرنگی دیده میشوند که حاشیه آنها با توده نامشخص است. بیشتر این انکلاوها سرشار از کانیهای میکایی و کوارتز هستند و معمولا بافت دانهای دارند. بررسیهای زمینشیمیایی نشاندهنده سرشت کالکآلکالن تا اندکی مایل به آلکالن و متاآلومین، خاستگاه I، غنیشدگی از LREE و LILE و تهیشدگی آنها از HREE و HFSE هستند. این ویژگیهای زمینشیمیایی از ویژگیهای آشکار کمانهای قارهای هستند. میانگین نسبتهای Nb/Ce و Nb/La با مقدارهای ۲۷/۰ و ۵۸/۰، نشاندهنده تاثیر پوسته در تکامل سنگهای گرانیتی کوهگپدان است. نمودارهای تکتونوماگمایی نشان میدهند سنگهای گرانیتوییدی گپدان وابسته به محیطهای همزمان با برخورد تا اندکی مایل به پس از برخوردند. برپایه همه ویژگیهای سنگنگاری و زمینشیمیایی سنگهای گرانیتوییدی گپدان، پیدایش این توده احتمالا پیامد بالاآمدن مذابهای بجامانده از ذوب‏بخشی پوسته اقیانوسی نئوتتیس هنگام برخورد بلوک لوت به بلوک سیستان (بهویژه پوسته اقیانوسی فرورفته سیستان و گوه گوشته روی آن) بوده و تاثیر پوسته قارهای (تهنشستهای فلیشی و گریوکهای دگرگونشده) در آلایش ماگمای آن تاثیرگذار بوده است و این توده در رژیمهای زمینساختی پس از برخورد پدید آمده است. پس شاید بتوان گرانیت کوه گپدان را از نوع گرانیتهای دورگه (هیبریدی) دانست.

گرانیت گپدان, زمیندرز سیستان, کالکآلکالن, فلیش خاور ایران, زاهدان