یحیی معروف - استاد گروه زبان و ادبیات عرب، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
پریسا احمدی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

زبان­شناسانی مانند جورج لیکاف و مارک جانسون، استعاره را پدیده­ای فقط زبانی نمی­دانند، بلکه برای آن ماهیتی ادراکی و مفهومی قائل­اند. در دیوان انوری، برخی مضمون­های مشابه با شعر متنبی یافت می­شود؛ یکی از این مضمون­ها حضور و تاثیرپذیری از عناصر طبیعت، به­ویژه عناصر اربعه است. جستار حاضر با رویکردی توصیفی - تحلیلی مبنای طرح­واره­ای استعاره­های عناصر اربعه در شعر انوری و متنبی را به­طور تطبیقی بررسی کرده است. استعاره مفهومی، به واکاوی علت ادعای همانندی می­پردازد. این امر کمک می­کند تا خواننده با دیدی واضح­تر و ادبی­تر به مفهوم شعر بنگرد و آن را لمس کند. نتیجه حاصل از این پژوهش، دست­یابی به بازتاب عناصر اربعه به­ویژه در شعر انوری با بسامد ۶۰ بار و در شعر متنبی با بسامد ۳۳ بار تکرار شده است. نگاشت­های مرکزی مشترکی همانند «بخشایش، تحرک و جابه­جایی (طرح­واره جابه­جایی)، تکاپو، تحرک و نابودگری» در شعر این دو شاعر در مفهوم عناصر اربعه به­کار رفته است و تناقضاتی در نگاشت­های همانند «قناعت، گمراهی، عشق، حرص، صبر، خشم، حیات و هجران» به­کار رفته است که بازتاب و بسامد آن در شعر انوری بیشتر است و نشان­دهنده برون­گرایی این شاعر و نگاه مثبت وی به طبیعت و عناصر چهارگانه است.  

انوری, متنبی, استعاره مفهومی, عناصر اربعه