حسن نجفی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکده زبانهای خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
سردار اصلانی - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده زبانهای خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

نقد اجتماعی ادبیات که آثار ادبی را روبنا و محصول امور زیربنایی مادی می­داند، انعکاس مبتکرانه واقعیت اجتماعی را وجه ممیزه اثر ادبی می­داند. هوشنگ گلشیری نویسنده ایرانی، منسوب به حزب توده و بدر شاکر السیاب، شاعر عراقی جوان و نوگرای منسوب به کمونیسم، آثار فراوانی دارند که در حوزه نقد اجتماعی ادبیات قابل ­بررسی است. ابتدا نقد جامعه­شناسی ادبیات و مبانی آن، به­طور اجمالی تعریف شده؛ سپس با تکیه­ بر مبانی مکتب تطبیقی روسی و روش توصیفی - تحلیلی، رمان بره گمشده راعی اثر هوشنگ گلشیری و حفار القبور سروده بدر شاکر السیاب از دیدگاه نقد اجتماعی ادبیات بررسی شده است. نتایج پژوهش، بیانگر این است که نویسنده و شاعر یادشده، صرف نظر از فاصله زمانی - مکانی و باوجود تفاوت در دیدگاه و سلیقه فردی، به­دلیل تجربه شرایط یکسان، تکیه بر بیداری و آگاهی طبقاتی را به­مثابه راهکارهایی برای برون­رفت از مشکلات در پیش­گرفته­اند. گلشیری نیز با استفاده از گفتگوی کارناوالی و سیاب با تکیه بر لایه­های متفاوت شعر نو، افزون بر نقد نظام سرمایه­داری و نمودهای آن؛ ازجمله استعمار و استثمار، آن­ها را مسبب مشکلاتی همچون جنگ، بحران­های فردی - اجتماعی، فقر طبقات فرودست و استبداد داخلی حکومت­ها دانسته­اند که ادیبان را از نوید به آینده­ای روشن بازداشته است.  

ادبیات تطبیقی, نقد اجتماعی, هوشنگ گلشیری, بدر شاکر السیاب, بره گمشده راعی, حفار القبور