محمود عباسی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
یعقوب فولادی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

وقتی به ساختار نامه نامور قوم ایرانی، شاهنامه فردوسی، ژرف می­نگریم؛ علاوه بر محتوی و بن­مایه­های سخت و ستوارش، قالب داستان­ها و روند روایت آن­ها هم به جای خود بسیار هوشمندانه و عالمانه هستند. یکی از شگردهایی که سهم افزونی در این داستان­ها دارد، براعت استهلال­های آن­ها می­باشد. از شمار فراوان مقدمه­های داستان­های شاهنامه ده مقدمه براعت استهلال کامل هست؛ که از این ده براعت استهلال، سه­ مقدمه آن از نظر ساختار بیشتر به یکدیگر شباهت دارند و با هفت­ مقدمه دیگر دارای تفاوت­هایی می­باشند. این سه دیباچه، براعت استهلال داستان­های «کیخسرو»، «رستم و اسفندیار» و «پادشاهی هرمزد» هستند؛ که ساختاری شبیه تغزل­های قصیده دارند. یعنی از نظر: الف) تعداد بیت­ها، ب) موضوع، فضا، روایت و شخصیت آن­ها و ج) بیت تخلص(گریز) هم­خوانی­های بارزی با تغزل دارند، به گونه­ای که تغزل قصاید را به ذهن تداعی می­کنند. در این پژوهش به روش تطبیقی- تحلیلی با نگاهی بر تغزل در قصیده پارسی و براعت استهلال در ادب پارسی و کاربرد آن در شاهنامه؛ ساختار سه براعت استهلال مذکور و قیاس و سنجش آن­ها با دیگر براعت استهلال­های شاهنامه و تغزل قصاید بررسی شده است. در آخر نیز به چرایی و چگونگی به وجود آمدن این پدیده پرداختهایم.

براعت استهلال, تغزل, فردوسی, شاهنامه, سبک خراسانی