فردین حسین پناهی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
سید اسعد شیخ احمدی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

پساساختارگرایان، بهویژه دریدا، با تکیه بر فرآیندها و سازوکارهایی چون تعویق، فاصله، رد (trace) و غیریت، به نقد تقابلهای دوگانه و رویکردهای مبتنی بر متافیزیک پرداختهاند. با وجود تاکید پساساختارگرایی بر سازوکارها و رهیافتهای خاص خود، با تبیین ژرفساختهای نظری پساساختارگرایی (و بهویژه آرای دریدا) میتوان به نقش بنیادین استعاره و کارکردهای استعاری در تکوین مبانی نظری آن پیبرد. در این مقاله، به دنبال اثبات این مسئله هستیم که پساساختارگرایی در اصل بر مبنای سرشت استعاری زبان شکل گرفته است و مبانی نظری و روششناختی آن نیز ملهم از سازوکارهای «استعاره» و «کارکرد استعاری» است. از سوی دیگر، این مسئله مبنایی برای نقد پساساختارگرایی است. نتایج این پژوهش، کارکردهای دیگری از «استعاره» در تکوین نظام فکری و شناختی بشر را نشان میدهد؛ چنانکه استعاره (و کارکرد استعاری) نقش تعیینکنندهای در تکوین مبانی نظری پساساختارگرایی ـ بهویژه آرای دریدا ـ داشته است. دریدا با تکیه بر سرشت استعاری زبان، به دنبال گسستن ریشههای متافیزیکی نشانه بود، اما با توجه به هیمنه گسترده و عمیق معارف و مفاهیم متافیزیک، رویکرد دریدا، بهرغم خواست او، در نهایت به عرصه متافیزیک بازگشته است؛ همچنانکه نتایج این تحقیق تاثیرپذیری دریدا از آرای ابنمیمون، متکلم معروف یهودی، را نشان میدهد.

زبان, استعاره, مرکز, پساساختارگرایی, دریدا