فریده وجدانی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
مهدی کمالی - استادیار گروه فرهنگ نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، ایران

جایگاه ویژه مثل در فرهنگ ایرانی سبب توجه شاعران و نویسندگان بسیاری به این عنصر بلاغی شده است. حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز همچون دیگر شاعران با آگاهی از قدرت اقناعی‏ نهفته در مثل، در نامورنامه خویش به مناسبت‏های گوناگون به داستان‏زنی (بیان مثل) روی می‏کند؛ اما مقام و موقع داستان‏زنی‏های وی خاص است. در تحقیق حاضر کوشش شده است تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی نشان داده شود که فردوسی غالبا هنگام ناسازگاری و ناهم‏سویی آشکار یا پنهان حوادث داستان، قول، فعل یا رای شخصیت‏ها با رای گوینده مثل از این شگرد بلاغی بهره گرفته و ظهور مثل بیشتر برای این است که سخنی، رویدادی، ماجرایی، تصمیمی، شرایطی یا نظر، باور و شیوه رفتاری تغییر یابد، و گوینده آن چنین تشخیص می‏دهد که اگر صلاح‏دید وی در قالب مثل که حاصل خرد جمعی پیشینیان است بیان شود، تاثیر بیشتری خواهد داشت. فرزانه توس همچنین از نقل این امثال اهداف گوناگونی نظیر تنبیه و تحذیر، بزرگداشت، خوارداشت و ... را دنبال می‏کند. مقاله حاضر با بررسی تک‏تک داستان‏زنی‏ها در شاهنامه فردوسی نتایج یادشده را به دست داده ‏است؛ نتایجی که کمترین سابقه‏ای در حوزه پژوهش‏های بلاغی شاهنامه ندارد و می‏تواند در شناسایی هرچه بیشتر هنر این شاعر بلندآوازه و سبک شاعری او موثر واقع شود.

شاهنامه, فردوسی, مثل, ضرب‏ المثل