فاطمه توفیقی - دکتری دین و ادبیات، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

یکی از مهمترین سوالاتی که ذهن پژوهشگران فوکو را درگیر کرده این است که آیا نظریات او درباره قدرت موقعیتی برای اعمال آزادی و شورش فراهم میکند. همچنین، در پی این سوال یکی از معماهای پیشروی پژوهشگران این بوده است که مواضع او درباره انقلاب ایران چگونه با مواضعی که درباره آزادی و قدرت داشته است سازگاری مییابد. در این مقاله نقش آزادی و سوژگی در آثار فوکو را با تاکید بر انقلاب ایران بررسی خواهم کرد. از نظر وی، در موقعیتی که قدرت در همه جا نفوذ کرده است، یکی از امکانهای مهم برای اعمال فاعلیت (سوژگی) «تمرینهای معنوی» است؛ یعنی مجموعهای از فعالیتها که در جهت خودسازی انجام میشود. انقلاب ایران نمونهای از این نوع سوژگی را به نمایش گذاشت، زیرا بسیاری از انقلابیون همزمان به خودسازی درونی و ایجاد تحول بیرونی میپرداختند. فوکو باور داشت که تشیع انقلابی به دلیل وجود رویکردهای باطنی امکان اعمال آزادی را فراهم میکند. البته چنین ترکیبی از آنجا که در مقولههای ذهنی غربی نمیگنجید، برای ایشان هضمشدنی نبود.

میشل فوکو, انقلاب ایران, قدرت, فاعلیت (سوژگی), معنویت سیاسی