زهره معماری - دانشآموخته دکتری فلسفه دانشگاه تهران؛ پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
سید حمید طالبزاده - دانشیار گروه فلسفه دانشگاه تهران

یوهان گوتلیب فیشته مدعی بود تنها کسی است که روح فلسفه کانت را دریافته و به آن وفادار است. بااینحال، در برخی از اساسیترین مسائل، موضع او درظاهر مخالف با کانت بهنظر میرسید، بههمیندلیل با نقدهای جدی مواجه شد، ازجمله امکان «شهود عقلی» برای انسان که کانت آن را انکار میکند، اما فیشته آن را بنیاد آگاهی میداند و تصریح میکند که بدون شهود عقلی امکان حصول آگاهی برای انسان منتفی است. فیشته ازیکسو اظهار میکند که شهود عقلی موردنظر او و کانت دو مقوله متفاوتاند، یعنی اشتراک لفظی دارند و ازسویدیگر، اظهار می‏کند که کانت در این مسئله با او همرای است. علاوهبر آن‏که در نقد دوم، بنابر مقتضیات عقل عملی، شهود عقلی را مجاز می‏داند، فحوای بسیاری از عبارات او در نقد اول نیز موید امکان آن است. شارحان درمورد نسبت میان کانت و فیشته در این مسئله اتفاق رای ندارند. برخی نظر فیشته را مخالف کانت میدانند و برخی دیگر میان آنها اختلافی نمی‏بینند. در نوشتار حاضر نخست از پیچیدگیهای این بحث در نظام کانت و فیشته سخن گفته میشود؛ سپس نمونهای از ادله موافقان و مخالفان مطرح میشود؛ و درپایان تحلیل نگارنده درباب نبود اختلاف میان آنان بیان می‏شود.

شهود عقلی, کانت, فیشته, من انتظامبخش, من قوامبخش