محمد صدقی - هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

مسالهی تعدیل همهی صحابهی رسول خدا (ص) نظریهای است که علمای اهل سنت آن را مطرح کردهاند و سخت از آن طرفداری میکنند؛ یعنی آنان همهی صحابه را عادل دانستهاند و به لوازم آن ملتزم هستند. از آنجا که این نظریه آثار مهم در معارف اسلام، از جمله حجیت قول صحابی دارد، این مقاله آن را از زاویهی کارکرد خود صحابه مورد نقد و بررسی قرار داده است. چکیدهی بررسی عبارت است از این است که عقیدهی دانشمندان اهل سنت بر عدالت تمام صحابه به خصوص صحابه به معنایی که جمهور محدثین گویند، درست نیست؛ زیرا علاوه بر دلایل دیگر که در جای خود بیان شده است، کارکرد تعداد قابل توجه از صحابه و صدور اعمال خلاف عدالت از بسیاری از آنان نیز کلیت مساله، یعنی عدالت همهی صحابه را تایید نمیکند. در ضمن تعریف صحابی از سوی محدثین به اینکه، صحابی فرد مسلمانی است که با پیامبر خدا (ص) مصاحبت داشته یا آن حضرت را دیده است ـ هرچند یک لحظه ـ و با اسلام بمیرد، نه مورد تایید لغت است و نه مستند شرعی دارد، بلکه صرفا یک اصطلاح است که در دورههای بعد از صدر اسلام درست شده است. بنابراین نمیتوان براساس آن حکم شرعی صادر کرد. نتیجه اینکه صحابه ممکن است همانند افراد دیگر عادل و یا غیر عادل باشند، از این روی، آنان در مسالهی جرح و تعدیل راوی با افراد دیگر هیچ فرقی ندارند.

صحابه, عادل, اجتهاد, حجیت قول صحابی, جرح و تعدیل