سولماز معماری - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران
علیرضا یاوری - استادیار، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران
مهدی بیکدلو - استادیار، دانشکده کشاورزی و محیط زیست، دانشگاه اراک، اراک، ایران

آویشن شیرازی با نام علمی  Zataria multiflora Boiss.متعلق به تیره نعناع ((Lamiaceae بوده و از نظر پراکنش جغرافیایی بومی کشورهای ایران، افغانستان و پاکستان می­باشد. در این پژوهش، سرشاخه­های گلدار شش رویشگاه طبیعی در استان هرمزگان شامل رودخانه، لاورشیخ، فاریاب، تنگ زاغ، بشاگرد و بندر خمیر جمع­آوری گردید. پس از تایید صحت گونه، نمونه­ها در سایه و دمای محیط خشک و استخراج اسانس به روش تقطیر با آب توسط دستگاه طرح کلونجر انجام شد. سنجش اجزای شیمیایی اسانس به روشهای گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف­سنج جرمی ((GC/MS شناسایی گردید. نتایج نشان داد بیشترین و کمترین بازده اسانس به­ترتیب مربوط به اکوتیپ رودخانه (۵/۶ درصد) و اکوتیپ بندر خمیر (۹/۳ درصد) بود. بر این اساس ۲۳ ترکیب که نماینده ۳/۹۹- ۵/۹۳ درصد از کل ترکیبات بود، شناسایی گردید. از میان این ترکیبات، تیمول، لینالول، کارواکرول و پاراسیمن ترکیبات اصلی این اکوتیپ­ها بودند. مونوترپن­های اکسیژن­دار (۳/۷۵-۶/۴۵ درصد) گروه اصلی سازنده ترکیبات در تمام نمونه­ها، به­جز فاریاب، را شامل میشد. تجزیه خوشه­ای ترکیبات شیمیایی، رویشگاه­های مورد مطالعه را در سه گروه قرار داد. گروه اول که توسط مقدار بالای کارواکرول مشخص شد شامل اکوتیپ­های بندر خمیر و بشاگرد، گروه دوم که حاوی مقدار بالای تیمول بود، شامل سه اکوتیپ­ تنگ زاغ، فاریاب و رودخانه و اکوتیپ­ لاورشیخ که گروه سوم را تشکیل می­داد توسط مقدار بالای لینالول مشخص شد. نتایج نشان داد جمعیت­های آویشن شیرازی در رویشگاه­های استان هرمزگان از درصد اسانس و تنوع فیتوشیمیایی بالایی برخوردار بوده و در برنامه­های اصلاحی می­تواند مورد استفاده قرار گیرند.

آویشن شیرازی, اسانس, تیمول, رویشگاه طبیعی, کارواکرول‏