آرمان نامداری - دانشجوی سابق کارشناسی ارشد دانشگاه لرستان گروه اصلاح نباتات
همایون کانونی - دانشیار پژوهشی، عضو هیات علمی سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی
هادی احمدی - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانگشاه لرستان، خرم آباد، ایران
احمد اسماعیلی - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، داتنگشاه لرستان، خرم آباد، ایران

به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی و توسعه کشت پائیزه نخود در کشور، چهارده ژنوتیپ نخود شامل ۱۳ لاین منتخب از سری ژرمپلاسم مرکز بین المللی تحقیقات کشاورزی در مناطق خشک (ایکاردا)، به همراه ژنوتیپ ILC ۴۸۲ به عنوان رقم شاهد، در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در چهار تکرار و طی دو سال زراعی (۹۳-۱۳۹۱)، در ایستگاه تحقیقات کشاورزی سارال استان کردستان بررسی شدند. لاین­های نخود از لحاظ تعداد روز از کاشت تا گلدهی و رسیدگی، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد شاخه­های اولیه و ثانویه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، وزن ۱۰۰ دانه و عملکرد دانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین ژنوتیپ­های مورد بررسی برای تعداد روز از کاشت تا گلدهی و رسیدگی، تعداد شاخه­های ثانویه، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، وزن ۱۰۰ دانه، شاخص برداشت، تعداد بوته در کرت و عملکرد دانه، اختلاف آماری معنی­داری وجود داشت و لاین­های جدید از نظر اغلب صفات، برتری چشمگیری بر شاهد (ILC ۴۸۲) داشتند. بر اساس تجزیه ضرایب مسیر، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و تعداد شاخه­های ثانویه، بیشترین اثر مستقیم را بر عملکرد دانه داشتند و بنابراین برای انتخاب ارقام پرمحصول نخود در کشت پائیزه غرب کشور باید به این صفات توجه بیشتری نمود. علاوه بر این، لاینFLIP ۰۹-۱۳۰C، با دارا بودن عملکرد دانه بالاتر و معنیدار نسبت به شاهد (ILC ۴۸۲)، برای کشت پائیزه نخود در شرایط دیم استان کردستان مناسب تشخیص داده شد. این لاین از وزن ۱۰۰ دانه مطلوب و ارتفاع بوته مناسب برای برداشت مکانیزه برخوردار بود.

صفات زراعی, عملکرد دانه, نخود