محمدرضا غریب رضا - استادیار، گروه تحقیقات مهندسی رودخانه و سواحل، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
حمیدرضا معصومی - استادیار، گروه زمین شناسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران
بهنوش جعفری گرزین - مربی پژوهشی، گروه تحقیقات آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران، ساری، ایران
حسین رحیم زاده - کارشناس ارشد پژوهشی، گروه تحقیقات آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران، ساری، ایران
نظام اصغری پور دشت بزرگ - کارشناس ارشد پژوهشی، گروه تحقیقات مهندسی رودخانه و سواحل، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

رودخانهها بهعنوان شریان زنده حوزه آبخیز موجب حیات آن و از دیرباز تعیینکننده گستره و استقرار تمدنها بهویژه در دشتهای ساحلی بودهاند. رودخانه تجن در دشت ساحلی ساری بهطور مستقیم از پیامدهای صنعتی شدن، توسعه کشاورزی و شهرها و روستاها دچار آلودگی منابع آب و رسوب شده است. هدف این پژوهش، تعیین کیفیت رسوبات سطحی رودخانه تجن در بازه شهری تا دریا بر اساس غلظت عناصر سمی As, Cr, Cd, Cu, Ni, Pb, Zn و آشکارسازی سطح آلودگی ناشی از آنها قرار گرفت. استراتژی نمونهبرداری مبتنی بر برداشت ۲۵ نمونه رسوب سطحی بر اساس پراکنش کانونهای نقطه­ای و غیرنقطه­ای آلودگی و ریخت­شناسی رودخانهای بود. نمونهها آمادهسازی شده و غلظت عناصر سمی و سولفور با استفاده از دستگاه ICP-MS در وزن خشک با دقت mg/kg و درصد کربن آلی کل به­دست آمد. با استفاده از فاکتور غنیشدگی و استانداردهای کیفیت رسوب (ISQGs, PEL, SEL)، سطح آلودگی ناشی از عناصر سمی آشکارسازی شد. نتایج بهخوبی بازههای آلوده و پاک رودخانه تجن را مشخص کردند طوریکه جنوبشرق و پاییندست شهر ساری از شبهفلز سمی As و بالادست بازه شهری و مجاور خروجی پسابهای شهرکهای صنعتی به رودخانه از فلز سمی Cr و بالاخره کل بازه موردمطالعه از فلز سمی Ni دارای سطح مخاطرهآمیز بودند. همچنین غنیشدگی Pb در رسوبات پاییندست بازه شهری بهدلیل سوخت فسیلی ثابت گردید. نتایج پژوهش بر اثرگذاری آلودگیهای شهری-روستایی (زهکشی آبهای سطحی، زباله و نخاله ساختمانی)، پسابهای صنعتی و کشاورزی و معادن شن و ماسه در آلودگی منابع آب و رسوب رودخانه تجن تاکید دارند.

آلودگی بومشناسی, رسوبات سطحی, رودخانه تجن, عناصر سمی, غنیشدگی