سید مجتبی موسویمهر - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی آب، دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
محمدرضا کاویانپور - دانشیار گروه مهندسی آب، دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
آرمین مختارپور - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی آب، دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی

سرریزها از مهمترین و حساسترین بخشها در سازه سدها میباشند که وظیفه تخلیه دریاچه سد در مواقع اضطراری و سیلابی را بر عهده دارند. با وجود این که مطالعات زیادی برای شناخت مشخصات جریان بر روی سرریزها انجام شده است، اما اطلاعات اندکی در مورد جریان فوق بحرانی پاییندست پایههای مستقر روی سرریز تنداب و اثر پایه دریچه بر آن موجود است. دراثر اندرکنش جریان و پایههای دریچههای مستقر در سرریز، جریان فوق بحرانی موجی شکل میگیرد که به آن جریان بالیشکل یا دمخروسی میگویند. حاصل این اندرکنش، تشکیل سه نوع موج بلافاصله در پاییندست پایه، پاییندست سرریز و روی دیوارههای تنداب میباشد. این پدیده، میدان جریان پاییندست را تحت تاثیر قرار داده و شرایط نامتعادل هیدرولیکی روی سرریز را باعث میشود. بررسیهای انجام شده نشان میدهد که ارتفاع امواج روی دیواره تنداب میتواند به بیش از ۲ برابر عمق متوسط آب رسیده و از دیواره سرریز خارج شود. بنابراین ارتفاع امواج روی دیواره، طرح دیوارهای کناری تنداب را تحت تاثیر قرار داده و از این لحاظ پروفیل امواج بالیشکل روی دیواره نیز اهمیت مییابد. در این مقاله نتایج بررسی آزمایشگاهی شکلگیری جریان بالیشکل، پروفیل امواج ایجاد شده و راهکارهای کاهش ارتفاع این امواج ارائه شده و همچنین فشار استاتیکی میدان جریان بالیشکل مورد بررسی قرار میگیرد. آزمایشها بر روی مدل فیزیکی سرریز سد خیرآباد که در موسسه تحقیقات آب ایران ساخته شده، انجام و ملاحظه شد عدد فرود جریان و بازشدگی دریچهها تاثیر قابل ملاحظهای بر این امواج دارند.

تنداب, جریان بالیشکل, پایه, دریچه, جریان دمخروسی, مدل فیزیکی