حمید پناهی
نرجس شرفی

بستر رودخانه تحت تاثیر عوامل و متغیرهای مختلف همواره ازنظر ابعاد، شکل راستا و الگـو یـا شـکل مـسطحه در تغییـر و تحول است. با تغییر بستر رودخانههای مرزی، مشکلاتی در روابط کشورها به وجود میآید که مهمترین آن عبارتاند از: اختلاف بر سر تعیین دقیق مرز در بستر تغییرپذیر رودخانه، اختلافات ناشی از ناپایداری الگوی توزیع حقآبه میان دو کشور، اختلافات ناشی از وسعت و قلمرو محدودی مرزی؛ بنابراین مطالعه ژئومورفولوژیکی تغییرات بستر رودخانههای مرزی، زمینه مدیریت جامع رودخانهها، استفاده بهینه از پتانسیلهای موجود را جهت بهرهبرداری و مدیریت روابط مرزی را فراهم میکند. هدف اصلی این مقاله بررسی چگونگی نقش تغییرات بستر رودخانههای مرزی ایران در تغییر خطوط مرزی و بررسی پیامدهای آن بر روابط بین کشورها هست. برای رسیدن به این هدف و با توجه به طول مرزهای رودخانهای ایران که ۱۹۱۸ کیلومتر و جمعا طول ۲۸ رودخانه مرزی میباشد؛ رودخانههای مهم مرزی شامل اروند، ارس، اترک، هیرمند و هریرود که زمینهساز مناقشاتی بین ایران و کشورهای همسایه شده است، جهت مطالعه انتخاب گردید. روش پژوهش مقاله حاضر، توصیفی-تحلیلی و بر پایه مطالعات اسنادی–کتابخانهای هست در پی پاسخ دادن به این سوال است: تغییرپذیری بستر رودخانه چه تاثیری بر روابط و مناسبات بین کشورها دارد؟ یافتههای پژوهش نشان داد جابجایی عرضی و طولی بستر رودخانهها بر روابط و مناسبات بین کشورها پیامدهایی بهطور مشترک دارد که عبارتاند از تعیین حقآبه، چگونگی بهرهبرداری از منابع اقتصادی، اختلافات بر سر تغییرات قلمرو، تعیین حدود مرزی، خسارت به تاسیسات مرزی، خسارت به منابع و زمینهای کشاورزی و در نتیجه سبب تغییر خطوط مرزی میشود.

بستر رودخانه, ایران, کشورهای همسایه, جابجایی طولی, جابجایی عرضی