بازشناسی ماهیت ساباط در بافتهای تاریخی(نمونه موردی:ساباط های محلات بافت تاریخی نایین)

ساباط از عناصر معمارانه فضاهای شهری ایران است که هنوز در گذرهای بسیاری از شهرهای تاریخی مانند نایین یافت میشود. بررسی مطالعات موجود در تحلیل مفهوم و ساختار ساباط نشان می­دهد که از یک سو، عمده این مطالعات و نتایج آنها توصیفی بوده و از سوی دیگر، بر پایه­های روش شناختی روشنی، استوار نیستند. پژوهش حاضر  بر این نکته تکیه دارد که از طریق مورد کاوی ساباط در بافت تاریخی نایین، مبتنی بر تحلیلهای کیفی و کمی، می­توان به ابعاد جدید از ماهیت ساباط دست پیدا کرد. در این پژوهش از روشهای تفسیری-تاریخی، توصیفی-تحلیلی، تحلیل محتوا و مورد پژوهی استفاده شده است.  این مطالعات به کمک اسناد تاریخی، مشاهدات میدانی، مصاحبه مبتنی بر تاریخ شفاهی ساباطها و محلات قرارگرفته در آنها، امکان مدلی ویژه جهت تحلیل ساباطهای بافت تاریخی نایین در قالب مولفه­های کمی وکیفی را فراهم آورده است. مولفه­های کمی و کیفی در کنار هم واقعیتها را می­سازند، اما در این پژوهش به دلیل بررسی دقیق­تر و همچنین اهمیت و کمبود مطالعات در زمینه  شناخت کالبدی ساباطها، این دو بعد به صورت جداگانه در محله­های بافت تاریخی نایین مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از بررسی این مولفه­ها در بخش کیفی مشخص می­سازد که با ساخت ساباط و خلق فضای بیشتر به کاربردی نمودن سطح بالای گذر بوده  می­انجامد که این  فضای ایجاد شده توسط ساباط محدود به دو بدنه گذر و در نتیجه متعلق به دو  ملکی است که در دو سوی گذر استقرار یافته­اند. با ساخت و استفاده از ساباط   کارکردهای ثانویه، اجتماعی، اقلیمی و دفاعی بدان مترتب می­گردد و از یک عنصر صرفا پوشاننده گذرها به عنصری چند عملکردی تبدیل می­شود. یافته­های پژوهش در بعد مولفه­های کمی  نشان می­دهد ترکیب حجمی ساباط در تراز بالای گذر  بسته به نوع کاربری مد نظر، عرض گذر و ارتفاع بدنه­ها به صورت باز (با کاربری پل میان خانه‎های مجاور ساباط، تعریف ورودی)، بسته (یک یا چند اتاق) با تعبیه بازشو در نما و نیمه باز با قرار گرفتن ایوان در جلو فضای بسته ساباط، طراحی شده است. همچنین ساباطهایی که کشیدگی شرقی- غربی(ده ساباط) دارند، سایهاندازی بیشتری نسبت به  ساباطهای شمالی-جنوبی(پنج ساباط) دارند.

Keywords:

گذر , ساباط , تحلیل کیفی , تحلیل کمی , بافت تاریخی نایین