چپیره سازی پتکانه در بناهای معماری سنتی (مطالعه موردی: بقعه دوازده امام یزد)

شهر یزد که خود یکی از کهن ترین شهرهای ایران اسلامی محسوب میشود، در حوزه بناهای تاریخی یکی از حیرت انگیزترین آثار تاریخی ایران را در خود جای داده است. نگینی در قلب کویر که از پس تاریخ جان سالم بدر برده و بدست ما رسیده است. این بنا که "بقعه دوازده امام" نامیده می شود، بنایی است که در سال ۴۲۹ ه . ق و در دوره حکومت آل کاکویه ساخته شده است. بنایی که همان ظاهر ساده و آراسته اش هنر معماری سلجوقی را به رخ می کشد. این بنا در ضلع غربی خیابان امام و در نزدیکی حسینیه محله فهادان و همچنین در مجاورت مدرسه ضیائیه که به زندان اسکندر مشهور است، قرار گرفته است. آنچه این بنا را که شاید روزگاری بخشی از یک مجموعه وسیعتر بوده است بر سر زبان ها انداخته، معماری گنبد و بنا کردن آن بر روی هشت ضلعی که خود بر فراز یک چهار ضلعی قرار گرفته می باشد. روش پژوهش در این مقاله از نوع توصیفی- تحلیلی است و ضمن بررسی بقعه دوازده امام یزد شامل مختصری از تاریخ و جغرافیای اثر، معرفی اثر و سبک شناسی آن، به تبیین نحوه چپیره سازی در قسمت گنبد و تحلیل عملکرد سازهای اندامها به صورت نظری پرداخته میشود . چپیره سازی که در قسمت گنبد صورت گرفته از نوع پتکانه است که با قرار گرفتن چند ردیف طاقچه روی هم که به تدریج به سمت جلو ساخته شدهاند، باعث تکمیل این گوشه سازی بی نظیر میشود. نتایج تحقیق مبین این مطلب است که بقعه دوازده امام یزد به دلیل نوع ساخت که پس از گذشت هزار سال از تاسیس آن همچنان پابرجاست و گوشه سازی گنبد در تبدیل پلان مربع به دایره در نوع خود بی نظیر بوده و به عنوان الگویی بی بدیل جهت ساخت بناهایی مشابه در معماری ایران مورد استفاده قرار گرفته است.

Keywords:

چپیره سازی , پتکانه , معماری سنتی , بقعه دوازده امام یزد.