سارا رحمانی - دانشگاه صنعتی سجاد، مشهد

رویکردهای متنوع به روند ادراک و پروسه های ذهنی مابین دریافت اطلاعات تا ایجاد شناخت وجود دارند که در میان آنها، نظریه ادارک مستقیم یا اکولوژیک، دیدگاه پیشرو محسوب می شود. با توجه به نظریه های غالب و فراوانی که تا قبل از نیمه قرن بیستم به روند واسطه ای بازنمایی عینیت در ذهن می پرداختند،فهم مستقیم و بلافاصله بودن ادارک مشکل به نظر می رسد. دیدگاه ادارک مستقیم ریشه در علم روانشناسی شناختی دارد و با فهم بهتر اصول و مبانی این علم می توان تسلط بیشتری به این نظریه متاخر پیدا کرد. بدین منظور، این نوشتار با بررسی مفهوم ادارک از دیدگاه اولریک نایسر که پدر علم روانشناسی شناختی شناخته می شود، به توضیح مفهوم اسکیما و چرخه ادارکی می پردازد و عوامل موثر در این چرخه از جمله توجه، حافظه، ظرفیت ادارکی، تصاویر ذهنی و نقشه های شناختی را شرح می دهد تا مبانی لازم برای ورود به مبحث ادارک مستقیم آماده شود. سپس، نظریه ادارک مستقیم و مفهوم قابلیت از گیبسون توصیف می شود و برای فهم بهتر آن، نقدهایی که بر این نظریه وارد است نیز منعکس می شوند. در آخر، نحوه کاربرد قابلیت در طراحی معماری توضیح داده می شود. شباهت بنیادی نظریه ادارک مستقیم گیبسون به چرخه ادارکی نایسر، باعث می شود که فهم بلاواسطه بودن ادارک و یگانگی معانی طبیعی و اجتماعی، از طریق مفهوم اسکیما و چرخه ادارکی سهل تر صورت پذیرد.

شناخت، چرخه ادراکی، ادارک مستقیم، نایسر، گیبسون