کریم گلشنی راد - استاد گروه تاریخ و باستان شناسی دانشگاه لرستان

شاهنساهی هخامنشی در پی فتوحات کوروش (۵۵۹-۵۳۰ ق.م) و کمبوجیه (۵۳۰-۵۲۲ ق.م) بر ویرانه ها و اراضی حاصلخیز ممالک گوناگون خاور نزدیک تاسیس شد. داریوش اول (۵۲۲-۴۸۶ ق.م) به این شاهنشاهی وسعت بخشید و آن را به نحو استواری سازماندهی کرد. سلسله هخامنشی بیش از دو قرن از رود سند تا دریای اژه، از سیر دریا تا خلیج فارس و نخستین آبشار نیل گسترده بود تا سرانجام با مرگ داریوش سوم در یک توطئه در همان زمان که حریفش اسکندر در مقام فاتح ظاهر می شد، از میان رفت (۳۳۰ ق.م). مقاله حاضر با روش توصیفی و تحلیل درصص پاسخ به این سوال است که کوروش بزرگ چه اصلاحات امنیتی در زمان خود ایجاد نموده است؟ موخان امروزی نقش کوروش کبیر را بیشتر انجام فتوحات و تسلط بر اراضی گوناگون می دانند و متعقدند داریوش بزرگ بعد از این که به قدرت رسید، دست به اصلاحات متععد زد و به ساماندهی شاهنشاهی پرداخت. ولی آنچه مسلم است آنکه کوروش بزرگ دست به اصلاحات منعدد زد و داریوش آنها را توسعه داد. در زمان کوروش جهت ایجاد امنیت بیشتر در قلمرو وسیع هخامنشی، شاهنشاهی به چندین ساتراپی تقسیم می شود و بر راس هر ساتراپی یک ساتراپ خششره پاون گذاشته می شود. خششره پاون موظف بودند قلمرو زیر سلطه خود را اداره کنند، نظم و امنیت را برقرار کرده و مالیات و خراج را گرفته و به مرکز هخامنشی ارسال نمایند. برای اینکه خسسره پاون ها و سایر مدعیان دست به شورش نزنند، سیستم اطلاعاتی بسیار گسترده و دقیقی ایجاد می شود. افرادی به نام «گوش ها و چشم های شاه» در سرزمنی های مختلف در حال رفت و آمد بودند و اطلاعات را به «شاه بزرگ» می رساندند.

امنیت، شاهنشاهی هخامنشی، کوروش، ساتراپ، سیستم اطلاعاتی