نظریه فطرت و ظرفیت آن برای تحول در علوم اجتماعی

درباره ظرفیتهای نظریه فطرت برای تحول و پیشرفت علوم اجتماعی، اظهارنظرهایی از سوی برخی اندیشمندان مسلمان مطرح شده است که کمتر واکاوی شده و شرح و بسط داده شدهاند. این مقاله با هدف ارزیابی این اظهارات و برپایه این پیشفرض که نظریه انسانشناختی فطرت میتواند افقهای نوینی در برابر علوم اجتماعی، بهویژه در حوزههای مهمی همچون جامعهشناسی دین، جامعهشناسی اخلاق، جامعهشناسی خانواده و آسیبشناسی و تغییرات اجتماعی بگشاید، ابتدا با رویکردی فلسفی و با بهرهگیری از دیدگاههای فلاسفه مسلمان بهویژه بزرگانی، همچون علامه طباطبایی، شمائی کلی از این نظریه و اصول و مفروضات آن ارائه داده است که در پنج اصل خلاصه شدهاند: تدرج انسانیت، تمایز قائل شدن میان فطرت غریزی و فطرت عقلی، امکان وقوع تزاحم میان امور فطری، امکان انحراف از فطرت و لزوم تفکیک فطرت الهی از طبیعت ثانویه. در ادامه، به منظور پاسخ به این سوال که نظریه فطرت چه تاثیر ملموسی بر تحول علوم اجتماعی میتواند در پی داشته باشد، با رویکردی استکشافی تحلیلی کوشش شده است این تاثیر، در قالب نمونههایی واقعی از مباحث رشته جامعهشناسی، نشان داده شود که این مهم بهعنوان نوآوری این مقاله، با عطف توجه به مسائل ذیل صورت گرفته است: امکان شناخت جوامع دیگر، عقلانیت مردم جوامع دیگر، تقدم تغییرات درونی انسانها بر تغییرات بیرونی جوامع در بیشتر مسائل، امکان اسناد بسیاری از تحولات معرفتی و فرهنگی جوامع به تبدل طبایع ثانویه افراد و ارتقای ظرفیت علوم اجتماعی در تبیین اموری مانند خاستگاه خانواده، تفاوت رفتار انسانهای متعالی با انسانهای پست، عرفیشدن جامعه، تاثیر ایمان و اخلاق بر تقویت پیوند زناشویی و تاثیر ایمان و اخلاق بر اقتدار رهبری دینی.

Keywords:

: Innatism , Religious Anthropology , Philosophical Anthropology , Islamic Social Sciences. , فطرت , انسانشناسی دینی , انسانشناسی فلسفی , علوم اجتماعی اسلامی.