مطالعهای پدیدارشناسانه فرآیند کسب شایستگی فناورانه معلمان ایران با هدف ارائه یک مدل بومی

پیشینه و اهداف: پژوهش­های انجام شده در موضوع کاربست فناوری اطلاعات و ارتباطات در فعالیت­های کلاس درس، نشان داده است که تلاش­های صورت گرفته و هزینه­های کلان مصرف شده در راستای توانمندسازی مهارتهای رایانه­ای معلمان، نتوانسته است تحولات مورد نظر را در نقش و فعالیت معلمان در مدارس ایجاد کند. از این­رو، هدف پژوهش حاضر مطالعه­ی پدیدارشناسانه فرآیند کسب شایستگی فناورانه معلمان ایران با هدف ارائه یک مدل بومی است. روشها: این پژوهش کیفی از نوع پدیدارشناسی است؛ چراکه برای دستیابی به اهداف تحقیق از تجارب زیسته معلمان در دستیابی به شایستگی فناورانه در کلاس درس استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش کیفی، تمام معلمان آموزشوپرورش شهرستان ارومیه است؛ با روش نمونه­گیری غیر احتمالی هدفمند و ملاحظه کردن ویژگی­های مورد نظر در انتخاب نمونه، و قاعده اشباع نظری، با ۲۲ نفر از معلمان (۱۳ زن و ۹ مرد) مصاحبه شد. مشارکتکنندگان در مدارس دولتی، هیئتامنایی، هوشمند، غیرانتفاعی و روستایی (۱۷ مدرسه مختلف) مشغول بودند. ابزار گردآوری داده­ها مصاحبه بود. دو تکنیک ضبط صدا و یادداشتبرداری (با تاکید بر ضبط صدا) برای روش گردآوری داده­ها استفاده گردید و طرح انجام مصاحبه، مصاحبه نیمه ساختاریافته است. برای تجزیهوتحلیل داده­ها از رویکرد چهار مرحله­ای گیورگی (۱۹۷۰) در کدگذاری مصاحبه­ها استفاده گردید. انجام فرآیند کدگذاری در نرم­افزار MAXQDA۱۰ انجام گرفت. یافتهها: یافته­های تحلیل کیفی حاکی از آن بود که فرآیند کسب شایستگی معلمان را می­توان در پنج مولفه یا گام دسته­بندی نمود که شامل مولفههای ۱) ایجاد انگیزه/رغبت/علاقه در معلمان شامل زیرمولفه­های: «تغییر در دریافتی معلمان»، «تاثیرگذاری روی جایگاه معلمان»، «ایجاد احساس نیاز»، «دسته بندی معلمان بر اساس دانش پیشین»، «توجه به زمان بندی برگزاری دوره ها»، «تغییر نوع نگاه به شغل معلمی»، و «انتخاب استاد مناسب»؛ ۲) برنامه­ریزی، شامل زیر مولفه­های «سطح بندی معلمان (نیازسنجی)»، «تعیین برنامه درسی (سرفصل­های آموزشی)»، «تعیین استاد مناسب»، «تعیین مکان مناسب» و «تعیین زمان مناسبم؛ ۳) «شروع فرآیند یادگیری» شامل زیر مولفه­های «آموزش سخت افزارها»، «آموزش نرم افزارها»، «آموزش مساله گشایانه»، «آموزش سواد اطلاعاتی»، «تسهیل دسترسی به منابع آموزشی» و «حمایت و پشتیبانی»؛ ۴) پیاده­سازی فرایند یادگیری شامل زیر مولفه­های «دوره های آماده سازی بدو خدمت»، «دورههای آموزشی ضمن خدمت»، «دوره های تخصصی مدارس» و «دوره های آموزشی بیرون از مدارس»؛ و ۵) «نهادینه ساختن شایستگی فناوری» شامل زیر مولفه­های «آموزش مسئله گشایانه»، «نهادینه ساختن همکاری بین معلمان» و «نهادینه ساختن دوره های پیگیری آموزش ها و یادگیری» است. نتیجه ­گیری: این مدل با نگاه به نیازهای معلمان، شرایط و ساختار اداری آموزشوپرورش، امکانات مدارس، وضعیت برگزاری دوره­ها، همکاری بین معلمان و غیره ارائه شده است. در این مدل سعی شده است تمام عوامل تاثیرگذار در فرآیند کسب شایستگی فناوری معلم مطمح نظر قرار گرفته و هر کدام از آنها بر اساس محتوای مصاحبه­ها در گام مربوطه ملاحظه شود. این مولفهها یا گام­ها هر چند ساختاری سلسله مراتبطی و مرحله به مرحله­ای می­توانند داشته باشند ولی در بسیاری از مواقع قابلیت بازگشت و شروع از مرحله قبلی نیز می­توانند دارا باشند. امید است این مدل که مبتنی بر واقعیت زیسته موجود معلمان در ایران بنا نهاده شده است، گامی در راستای توسعه الگویی مناسب برای سازمان آموزشوپرورش و دیگر سازمان­ها در زمینه کسب شایستگی فناوری کارکنان باشد.

Keywords:

شایستگی , فناوری اطلاعات و ارتباطات , معلمان , ضمن خدمت , آموزش