ابراهیم تقوی مقدم - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
شهرام بهرامی - عضو هیئت علمی دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
محمد علی زنگنه اسدی - عضو هیئت علمی، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
لیلی گلی مختاری - استادیار، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

عوامل متعددی در میزان رسوب سالیانه حوضه آبریز تاثیرگذار است. مولفههای کمی حوضه آبریز و شبکه زهکشی نقش بسیار تعیینکنندهای در میزان رسوب رودخانهها دارد. در این پژوهش شاخصهای مورفومتری حوضه آبریز همچون مساحت (A)، محیط (P)، نسبت دایرهای (Re)، نسبت کشیدگی (Rf)، میانگین ارتفاع (H)، میانگین شیب (S)، تراکم زهکشی (Dd)، طول آبراههها (BL)، تراکم گسلی (DF)، درصد سازندهای فرسایشپذیر (PQ)، نسبت انشعابات (Rb)، تعداد ناهنجاری سلسلهمراتبی (Ha)، شاخص ناهنجاری سلسلهمراتبی (∆a) و تراکم ناهنجاری سلسلهمراتبی (ga) مربوط به ۱۷ حوضه آبریز در شمال شرق کشور محاسبه شد؛ سپس با بهرهگیری از دادههای دبی و رسوب سازمان آب منطقهای، دبی سالیانه رسوب (ss) هر ایستگاه با روشهای چندمتغیره برآورد رسوب تعیین و پس از آن میزان رسوب سالیانه حوضهها (تن در سال در هر کیلومترمربع) محاسبه شد. درنهایت با محاسبه رابطه خطی و ضریب همبستگی، تاثیر تکتک شاخصهای مورفومتری حوضه آبریز در میزان رسوب سالیانه محاسبه و ارزیابی شد. نتایج پژوهش نشان میدهد حوضههای طرقبه و رادکان به ترتیب با میزان رسوب ۰۵/۱۵۳۳، ۰۷/۱۴۳۷ بیشترین و حوضههای ینگجه و باراریه با میزان رسوب ۲۲۴، ۴۶۲ ton/km۲ در سال کمترین میزان رسوب سالیانه را به خود اختصاص دادهاند. براساس محاسبات، شاخصهایP ،∆a ، Ha،L ،A ،Ga ، Re به ترتیب با ۳۰۱/۰، ۲۷۹/۰، ۲۴۹/۰، ۲۳۲/۰، ۲۳۰/۰، ۱۸/۰ و ۱۵۲/۰ بیشترین همبستگی را با میزان رسوب سالیانه دارند؛ همچنین بین شاخصهای PQ، S، Dd، Rb ارتباط نسبتا ضعیفی با میزان رسوب سالیانه برقرار است. در سایر شاخصها هیچگونه همبستگی با میزان سالیانه رسوب حوضهها وجود ندارد. محاسبات حاکی است میزان رسوب سالیانه در حوضههای پژوهش بهطور کامل متاثر از عوامل مورفومتری نیست و مولفههایی مانند شدت و مدت بارش، نوع خاک، کاربری اراضی و پوشش گیاهی در برآورد میزان رسوب سالیانه حوضهها باید لحاظ شود تا نتایج دقیقتری از آن به دست آید.

همبستگی, رسوب سالیانه, حوضه آبریز, مورفومتری, مولفههای کمی