مولفههای پسانوگرایی در داستان یوم قتل الزعیم اثر نجیب محفوظ

پست­مدرنیسم به مجموعه آرا و نظریات مختلف و گستردهای اطلاق میگردد که از نیمه دوم قرن بیستم پا به عرصه ظهور گذاشت. داستان یوم قتل الزعیم (روز قتل رئیس جمهور) نوشته نجیب محفوظ داستان­نویس معاصر مصری، نمونه­ای از یک داستان پست­مدرنیسم و فراداستان است که در صدد گشودن عرصه داستان خود بر فضای تاریخی مصر میباشد. هدف این پژوهش بررسی داستان یاد شده، در پرتو تکنیک فراداستان با ماهیتی پسانوگرایی میباشد. این داستان با وجود اینکه جلوههایی از واقعیت و رئالیسم را در خود گنجانده، اما داستانی است که ماهیتی تخیلی دارد و حاوی برخی از واقعیتهای معاصر مصر نیز می­باشد. یافته های پژوهش بیانگر آن است که نجیب محفوظ در این اثر با تاثیر­پذیری از مکتب پست­مدرنیسم، به دنبال توصیف اضطرابها، سرگردانیهای انسان معاصر و مبارزه منفی بر ضد شرایط بوده است. از بین مولفه­های متعدد پستمدرنیسم، از تناقض، اتصال کوتاه، عدم قطعیت و بینامتنیت بیش از سایر مولفه­ها استفاده نموده است. بازتاب بینامتنیت بویژه در صحبت­های محتشمی زاید به دلیل ایمان مثال­زدنی او بیشتر آشکار شده است. اتصال کوتاه، مولفه قابلتوجه دیگری است که محفوظ در حین بیان وقایع تاریخی از آن مدد جسته است. عدم انسجام و قطعیت از دیگر پیامدهای این نظریه است که در جایجای داستان «یوم قتل الزعیم» بیان شده است. آثار نجیب محفوظ آیینه جامعه مصر است بهگونهای که زمان و مکان و شخصیت­های تاریخی در داستان وی پررنگ­تر از سایر شخصیت­های داستانی دیده می­شوند. وی با بهره گرفتن از مولفههای متعدد پسامدرن، در پی آن است تا به­ طور غیرمستقیم شرایط نامناسب اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه مصر را توصیف و نقد نماید و در نتیجه پیوند انداموار ادبیات با جامعه و تبلور نابسامانی­های اجتماعی را در این نوع داستان­ها به تصویر کشد. وی با گزینش مولفه­های پستمدرن توانسته تا حدودی بی­کفایتی فرمانروایان و شرایط نامناسب اقتصادی-سیاسی کشور مصر و بهویژه مسئله فقر را به تصویر بکشد.

Keywords:

پسامدرنیسم , مولفههای پسانوگرایی , نجیب محفوظ , یوم قتل الزعیم , نقد داستان