سید امیر جهادی حسینی - استادیار، دانشگاه شهید باهنر، کرمان

در خصوص بزرگان تاریخ نظیر شاهان، وزرا، رجال سیاسی، ادبا، فقها، علما و... از دیرباز تا کنون آثار مستقلی تدوین و تصنیف شده و بعضا نیز در مطاوی آثارتاریخی و کتابشناسی بدانها پرداخته شده است. از زمره این قبیل آثار باید از کتبی نام برد که به طبقه دستوران (صدوران یا وزرا) پرداختهاند و میتوان آنها را در یکی از اقسام نثر فارسی مسمی به دستورنامهها طبقهبندی کرد. مقصود از این نوع خاص، آثاریاند که یا بهمثابه کتب تاریخ عمومی از پیشازاسلام تا عصر مولف را از منظر شناخت وزرا بررسیده و یا اینکه اختصاصا یکی از ادوار تاریخی را مطمح نظر قرار دادهاند. پیشینه اینگونه آثار به پس از اسلام برمیگردد. در ادبیات عرب کتبی نظیر الوزرا و الکتاب الجهشیاری و تاریخ فخری ابن الطقطقی داعیهدار این قسم ادبی به شمار میروند. در ادبیات فارسی نیز نگارش دستورنامهها از قرن ششم متداول شده و تا سدههای اخیر ادامه یافته است. برخی از این قبیل آثار عبارتاند از: تاریخالوزرا نجمالدین قمی، نسائمالاسحار ناصرالدین منشی کرمانی، آثارالوزرا عقیلی و... . دستورنامهها از جهات تاریخی، اجتماعی، سیاسی و ادبی از اهمیت بسزایی برخوردارند. تعدادی از آثار این نوع ادبی تصحیح و طبع شده و برخی هنوز در کسوت نسخ خطی و چاپ سنگی باقی ماندهاند. نگارنده در این نوشتار کوشیده ضمن احصا دستورنامههای فارسی به بررسی و بیان خصایص این دسته آثار از منظر ساختاری، محتوایی بپردازد.

دستورنامه, وزیر, آثارالوزرا, نثر فارسی, انواع ادبی