ثریا رحیمی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس
کبری روشنفکر - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس

پیش­زمینه دینی حضور ابلیس در داستان آفرینش و عصیان او زیرساختی است که تصویرساز گناه، شرارت و لعنت ابدی در اذهان است. اما گاهی نویسندگان با برهم زدن دلالت­های مالوف و با آشناییزدایی از نام­هایی چون ابلیس، به بازآفرینی اسطوره­های دینی در قالبی نو و مفهومی گاه در تقابل با درونمایه نخستین آن می­پردازند که چندان با باور عمومی سازگار نیست. پژوهش حاضر، با تکیه بر این بعد ادبیات در آشناییزدایی از مفاهیم مالوف، با تکیه بر روش تحلیل متون باز که شرط اثرگذاری و اثرپذیری را در نظر نداشته و تجزیه آثار هنری را به منابع و تاثیرات، به منزله تجاوز به تمامیت و معنی آن­ها میداند، به واکاوی نماد ابلیس در سروده­های خلیل حاوی و فروغ فرخزاد می­پردازد که با خوانشی دیگرگون از این نماد، مرزهای مقدس مفاهیم دینی را درنوردیده­اند و با کاربست چهره قرآنی این موجود و داستان­ها و رموز مربوط به آن، به بازآفرینی ابلیس در قالبی هنری روی­آورده­اند و بیان می­دارد که چگونه آبشخورهای مشترکی چون افکار اگزیستانسیالیستی و آشنایی با آثار رمانتیک­های غرب از یک­سو و تلخکامی­های پی­درپی دو شاعر در زندگی بر بیان سروده­های آن­دو در این مجال اثرگذار بوده است، به گونه­ای که شعر فروغ را، فریاد انسانی در بند و شعر خلیل را، ندای وطن­گرایی به بن­بست رسیده ساخته ­است.

ادبیات تطبیقی, شعر معاصر عربی و فارسی, ابلیسانهها, خلیل حاوی, فروغ فرخزاد