صابره سیاوشی - استادیار زبان و ادبیات عربی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

داستان، یکی از اسلوب­های مهم و کاربردی قرآن برای انتقال معانی و مفاهیم است. جستار پیش رو، با هدف گامنهادن در این مسیر و انتقال معانی و کاربردی­کردن مفاهیم قرآنی، از نشانه ـ معناشناسی گفتمانی استفاده کرده است که رویکردی نوین در تحلیل و سنجش متن به شمار می­رود. رویکردی که به عنوان رهیافتی نو در نقد ادبی، امکان تحلیل روشمند متون را فراهم می­کند. داستان ذوالقرنین در قرآن کریم، ظرفیت مطالعه از دیدگاه نشانه ـ معناشناختی را دارد. داستان مهمی که با هدف تربیتی و تبلیغ ارزش­ها بیان شده و یکی از الگوهای مهمی را که در جهان انسانیت نقش داشته­اند، به تصویر میکشد. از این رو، نگارنده با هدف به دست دادن طرحی از فرایند تولید و صورت­بندی معنا در داستان ذوالقرنین، در جستجوی فرایند گفتمانی حاکم بر داستان مذکور است. یافته­ها نشان می­دهد که گفتمان حاکم بر داستان ذوالقرنین (در سفرهای سه­گانه، به ویژه در سفر سوم با هدف ساخت سد) کنش­محور است. کارکرد کنشی، نقش مهمی در فرایند روایی داستان دارد و فضای کنشی، فرایند تولید معنا را کنترل می­کند. کنشگران، با کسب توانش و طی یک فرایند کنشی، از بحران معنا، رهایی یافته و از وضعیت سلبی انفصال از امنیت به وضعیت ایجابی اتصال به امنیت رسیده­اند؛ ضمن آنکه پیش از این، ابژه ارزشی را توسط نیروی بیرونی از دست داده بودند و طی این فرایند، موفق به تصاحب ابژه ارزشی شده و با ارزش کمی و کیفی پیوست یافتند.

نشانه ـ معناشناسی, نظام گفتمانی, گفتمان کنش محور, ابژه ارزشی, ذوالقرنین