جواد بشری - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

در کتابی به زبان عربی موسوم به خلق الانسان، اثر خواجه بیان­الحق نیشابوری (۵۲۱ق)، ابیاتی از شاهنامه فردوسی در کنار هم نقل و ثبت شده است. کتاب نیشابوری دارای ماهیتی تفسیری و کاملا دینی و با ساختاری مجلسگونه و واعظانه است و احتمالا در اوایل سده ششم هجری، پس از آنکه او از غزنه، قلمرو غزنویان دوم، به زادگاه خویش نیشابور بازگشته، پدید آمده است. ازآنجاکه این ابیات از مثنوی حکیم طوس، در ماخذی به این قدمت و از سوی واعظی تفسیردان از ناحیه خراسان و در مراوده با دستگاه غزنویان دوم به­کارگرفته شده، در مخاطبشناسی متن شاهنامه نزد طبقات عالمان و مذکران، و ساکنان مناطق تحت­سلطه حاکمان غزنوی دوم و یا شاید خراسان (تحت امر سلجوقیان)، حائز اهمیت است. پس از تصحیح ابیات مزبور از روی دو دستنویس در دسترس از این کتاب، میتوان ارزشهای متن­شناسانه آن را نیز بهتر محک زد و آنها را برای تصحیح برتر و نهایی شماری از مواضع شاهنامه آماده کرد. در بخشی از این پژوهش با عرضه جدولی حاوی نسخهبدلهای ابیات شاهنامه در این منبع که حاصل مقایسه با دیگرسانیهای ثبتشده در چاپ خالقی و همکاران و چند منبع چاپی و یا خطی کهن است، ارزشهای چنین یافتهای بیشتر نمایان شده است.

غزنه, نیشابور, انتخاب شاهنامه, شاهنامه, خلق الانسان, بیانالحق نیشابوری