مجید منصوری - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

هرچند تا با اکنون چند تصحیح از دیوان خاقانی شروانی به فرجام رسیده و تحقیقات و مقالات بسیاری در باب شناخت این شاعر دیرآشنا و تصحیح و شرح آثار وی نوشته شده است، هنوز هم بیت­های بسیاری در دیوان خاقانی می­توان یافت که اشکال در ضبط و احتمال تصحیف، آنها را از لحاظ معنایی دستخوش اختلال کرده و ارزش­های بلاغی و ادبیشان را نیز یکسره از میان برده است. به نظر می­رسد یکی از معیارها و روشهایی که امروزه می­توان در تصحیح شعرها و نوشتههای خاقانی از آن بهره برد، تصحیح آثار خاقانی بر پایه آثار خود وی است. در این جستار، تصحیف فراگیر «پروار» به «پرواز» که در چند بیت از دیوان و نیز در تحفهالعراقین و منشآت رخ داده، تصحیح و بررسی شده است و کوشش شده بر پایه یافتن ابیات و مضمون­های همسان در آثار خاقانی و سایر شاعران ادب فارسی، پیشنهادهایی برای تصحیح و توضیح این بیت­ها آورده شود.

دیوان خاقانی, تصحیف, تصحیح, پرواز, پروار