محمدرضا ترکی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران
موسی دامنکش - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

در پژوهش حاضر، با رویکرد طنز سنتی و با توجه به تلقی قدما از مفهوم طنز، به سراغ آثار خاقانی ـ بهخصوص دیوان او ـ رفتهایم. ابتدا در مبحثی کلی، نظر وی و چگونگی برخوردش را با این مقوله مطرح کردهایم. مبحث اصلی، شگردهای طنزآفرینی خاقانی است؛ زیرا او برای ایجاد طنز، با توجه به فضایی که پیش رو دارد و نیز به منظور استواری سخن، از شیوهها و شگردهای ویژهای استفاده میکند؛ این نکته در نمونههای بررسیشده، کاملا آشکار است. ما هر کدام از این شگردها را نشان دادهایم و با توجه به میزان اهمیت و میزان کاربردشان به آنها پرداختهایم. ازآنجاکه امکان بررسی جداگانه و مفصل نمونههای مختلف وجود ندارد، در بیشتر اشعار مورد نظر، به ذکر یک یا چند بیت، بسنده شده است

خاقانی شروانی, دیوان خاقانی, طنز, هزل, هجو