محمد رضا ترکی - دانشیار دانشگاه تهران

درباره جزئیات سوانح عمر خاقانی و روابط او با دربارها و حاکمان روزگارش، تحقیقات کاملی صورت نگرفته و سیمای برخی از ممدوحان او در هالهای از ابهام قرار دارد. بیشک بدون شناخت بایسته موقعیت زمانی و اشارات تاریخی سرودههای این شاعر بزرگ قرن ششم و شناخت هویت ممدوحان وی، نمیتوان درک دقیقی از بسیاری از ابیات و سرودههای او داشت و حتی به تصحیح علمی و دقیق سرودههایش نائل آمد. یکی از قصاید مشهور خاقانی، سرودهای است با ردیف «نماید» که آن را میتوان اختصارا «قصیده نماید» یا «شاهد جان» نامید. درمورد اینکه ممدوح این قصیده کیست و نیز تعداد ممدوحان آن، اختلاف نظر جدی در میان دستنوشتههای دیوان و صاحبنظران وجود دارد. نویسنده در مقاله خود کوشیده است از رهگذر اسناد تاریخی موجود و با توجه به نقد و تحلیل دیدگاههای خاقانیشناسان روزگار، این ابهام تاریخی را برطرف سازد. ضمنا با بررسی نسخههای مختلف دیوان خاقانی که مورد نظر مرحوم سجادی در تصحیح این دیوان بوده و چند نسخه دیگر، ثابت کرده که این ابهام و اختلاف نظرهای پدیدآمده پیرامون ممدوح این قصیده، ناشی از اشکالی اساسی در نسخه بریتیش میوزیوم ـ نسخه اساس چاپ سجادی ـ از دیوان خاقانی است.    

واژههای کلیدی: خاقانی شروانی, قصیده شاهد جان, ممدوحان خاقانی, سیفالدین صاحب موصل, نسخه لندن