محمدرضا ترکی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران
سمیه رجبی - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

بسیاری از صاحبنظران انوری را در غزل مبدع طریقهای نو دانسته و او را پیشرو و آغازگر راهی خواندهاند که در عاشقانههای سعدی به اوج میرسد، اما پژوهندگان زبان در بحث از این ابداع به مسائل نحوی کلام کمتر پرداختهاند. هدف این مقاله دستیابی به درک و دریافتی سبکشناسانه از نحو غزلیات و رباعیهای انوری است؛ چراکه اساسا با واکاوی ویژگیهای نحوی زبان اوست که میتوان دلایل سبکساز­بودن وی را توضیح داد؛ شاعری که بر نبوغی زبانی دست دارد و از رفتاری که با زبان در پیش گرفته، آگاه است. در این بررسیها خواهیم دید که بسامد فراوان وجه فعلی «گفتن» و ترکیبهای کنایی، بهکارگیری بیش از دو فعل در یک بیت، پیوستگی معنایی دو مصراع، پنهان­کردن عنصر تکرار با بازیهای نحوی و بهرهگیری از امکان تنوع ساخت در زبان، از عناصر مسلط و سبکساز در غزلیات و رباعیهای انوری است و نیز خواهیم دید که شاعر چگونه با نحوه استفاده از حروف اضافه درجهت شکلگیری فردیت مستقل سبکی گام برمیدارد و این نخستین گام، برای نخستین­بار، همان بارقهای است که این استفاده شگفت را در غزلیات نابغهای چون سعدی شعلهور میسازد.

انوری, نحو زبان, فعل, ترکیب کنایی, تکرار, حروف اضافه