شهرام آزادیان - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران
محمدعلی اجتهادیان - دانشآموختهی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

جامع­ التمثیل را محمدعلی حبلهرودی در قرن یازدهم تالیف کرده است. این کتاب مجموعهای است از امثال و حکم و نیز حکایات و مواعظ مرتبط با آنها. از این کتاب نسخههای خطی فراوانی در کتابخانههای مختلف جهان موجود است. نگارندگان در تلاش برای تصحیح انتقادی این کتاب متوجه دو تحریر متفاوت از آن شدند. کلیات این دو تحریر یکسان است، اما در برخی از مطالب و نیز شیوه نگارش با هم تفاوتهای اساسی دارند. این مقاله به تفاوتهای این دو تحریر و دلایل ترجیح یک گروه از نسخهها بر دیگری میپردازد و میکوشد علل و انگیزههای به وجود آمدن این دو تحریر را بررسی کند؛ تا آنجا که در نهایت درمییابیم آنچه به عنوان جامع التمثیل در ایران رایج است صورتی بسیار متفاوت از اصل کتاب حبلهرودی است و احتمالا کسی در این کتاب دست برده و مطالبی را از آن کاسته یا به آن افزوده است تا جامع التمثیل به قامت کتابی صرفا واعظانه درآید و به عبارت دیگر، وجه وعظآمیز و اخلاقی و مذهبی این کتاب بر وجه ادبی آن غلبه کند.

جامع التمثیل, مجمع الامثال, ضربالمثل, موعظه, حکایت, تحریرهای متفاوت