نعمت الله به رقم - دانش آموخته دوره دکتری در رشته زبان و ادبیات عربی، و مدرس موظف دانشگاه فرهنگیان همدان
معصومه شبستری - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

متناقض نما به عنوان یک ترفند ادبی ناشناخته، کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ اما به جهت هنجارگریزی، دو بعدی بودن، برجستگی معنا و ایجاز در کلام، مایه شگفتی، و در نتیجه لذت هنری می­شود. یکی از جنبه­های ظریفی که در ادب عربی و به ویژه در کتاب نهج البلاغه مغفول مانده و کمتر مورد توجه قرار گرفته، بررسی عناصر و ارکان متناقض نما - به عنوان عناصر موسیقایی- در این شاهکار ادبی است. تجربه­های عرفانی و فرا عقلی، نکته سنجی و خیال پردازی و اوضاع سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه، مهمترین علل شیوع این گونه هنری در کلام علی (ع) است. این مقاله بر آن است تا ابعاد توازن و تناسب مولفه­های معنایی متناقض نما را در دو جنبه لفظی و معنویترسیم کرده،عوامل شکل گیری و تحول متناقض نما را در سخنان حضرت (ع) مورد واکاوی قرار دهد. حضرت امیر (ع) با تسلط شگفت انگیزی که بر حوزه زبانی واژگان دارد - به شیوه­ای بسیار هنرمندانه - در کنار عناصر زیبایی شناختی لفظی از چاشنی تناسب­ها و هماهنگی­های معنایی استفاده می­کند تا تاثیر کلام جاندارتر باشد؛ چنانکه از همه شیوه­ها و شگردهای بیان پارادکسی، برای آفرینش مضامین، پروراندن مفاهیم و آرایش مظاهر سخن بهره برده است.

متناقض نما, موسیقی معنوی, هنجار گریزی, نهج البلاغه