آرمان قیسوندی - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور مرکز سنندج

امروزه افزایش روند شهرنشینی و تمرکز جمعیت در شهرها در تمامی کشورهای دنیا امری انکارناپذیر است. اما این پدیده در همه جا نتایج یکسانی به همراه نداشته است. در جوامع صنعتی، به دلیل رشد موزون اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، از تجمع نیروهای انسانی در شهرها به بهترین شکل و در جهت توسعه همه جانبه استفاده گردیده، در حالیکه در کشورهای جهان سوم، به علت عدم وجود زیرساخت های مناسب و رشد ناهمگون، هجوم جمعیت به شهرها، معضلات و مشکلات اجتماعی فراوانی را سبب گردیده و دولت ها را با چالشی جدی و عمیق درگیر نموده است. ایجاد مساکن نابهنجار و مناطق و محلات گتو نشین در شهرهای بزرگ و کلان شهرها در جوامع عقب نگاه داشته شده که به دلیل عدم جذب مناسب جمعیت جویای کار و عمدتا مهاجر روستایی به این مناطق شکل گرفته است، یکی از بزرگترین و مهمترین مسائلی است که ذهن برنامه ریزان و تصمیم سازان شهری را در این گونه جوامع به خود مشغول کرده است. پدیدهای که تجربه نشان داده اگر به درستی و بدون مطالعه دقیق و عمیق با آن برخورد نشود، خود زمینه ساز بروز نابهنجاری های اجتماعی فراوان دیگری می گردد. این مقاله، کوششی در جهت شناخت پدیده جدایی گزینی فضایی - اجتماعی در محله های شهری (گتو نشینی) و تاثیر آن بر بافت و کالبد شهرها و در نهایت بررسی این مساله در شهر تهران به عنوان پایتخت ایران - شهری که هرگونه دخالت و برنامه ریزی در آن به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر دیگر شهرهای کشور اثرگذار است - و ارائه و پیشنهاد راه حلهایی مناسب با فرهنگ بومی و ملی برای برخورد با این مساله می باشد. نتایج این مطالعه نشان می دهد که سیاستهای بی توجهی و حذفی و از بین بردن محلات گتونشین نه تنها موثر واقع نگردیده، بلکه برعکس نتایج منفی فراوانی چون افزایش نابهنجاری ها و آسیب های اجتماعی به بار آورده است. ارائه تسهیلات و وضع قوانین و سیاست های تشویقی توسط دولت و بعبارت دیگر تغییر نگرش از بالا به پایین و ارزش قائل شدن برای این گونه محلات و ساکنان آنها سبب می گردد که گتونشینان به دست خود زمینه ارتقا مساکن و بافتهای سکونتی شان را فراهم کرده و یا وضعیت اقتصادی و معیشتی آنان آنچنان بهبود یابد که مساکن خودساخته را رها و جذب دیگر محلات و مناطق توسعه یافته شهری شوند.