علی رضا واعظی - ۱. Department of Soil Science, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan, Iran.
زهرا بیات - ۱. Department of Soil Science, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan, Iran.
مجید فرومدی - ۱. Department of Soil Science, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan, Iran.

فرسایش خاک ناشی از رواناب سطحی یا فرسایش سطحی، یکی از مهمترین پدیدههای تخریب خاک در دامنهها است. ویژگیهای شیب مانند جهت و درجه شیب میتوانند موجب تفاوتهای ویژگیهای خاک بین دامنهها شوند. این مطالعه بهمنظور بررسی اثر درجه و جهت شیب بر تغییرات ویژگیهای خاک در دامنههای کوتاه انجام گرفت. پنج تپه در برگیرنده دو دامنه شمالی و جنوبی و با درصد شیب متفاوت شامل ۱۰-۹، ۱۷-۱۳، ۲۲-۱۶، ۲۹-۳۱ و ۳۳-۳۷ درصد در یک منطقه نیمهخشک به وسعت ۳۰ هکتار در غرب زنجان واقع در شمال غرب ایران بررسی شدند. تپهها دارای پوشش گیاهی مرتعی ضعیف است. نمونههای خاک در امتداد شیبها از دو عمق (صفر تا ۵ و ۵ تا ۱۵ سانتیمتر خاک) در چهار موقعیت با فاصله دو متری در طول شیب در دو تکرار برداشت شدند. در کل ۱۶۰ نمونه خاک برای تعیین توزیع اندازه ذرات (شن، سیلت و رس)، سنگریزه و چگالی ظاهری مورد تجزیه قرار گرفتند. مقدار فرسایش سطحی، براساس تغییرات توزیع اندازه ذرات و چگالی ظاهری بهدست آمد. تغییرات دانهبندی ذرات و فرسایش سطحی بین دو جهت دامنه و نیز بین درجههای مختلف شیب با استفاده از آزمون توکی مورد تحلیل قرار گرفتند. تفاوت معنیداری بین جهتهای شیب، از نظر مقدار فرسایش سطحی وجود نداشت. با این وجود مقدار فرسایش سطحی خاک در هر دو جهت، تحت تاثیر درجه شیب زمین قرار گرفت (۰۵/۰>p و ۷۸/۰=۲R). مقدار فرسایش سطحی در شیبهای شمالی نسبت به شیبهای متناظر جنوبی، وابستگی بیشتری به درجه شیب نشان داد. در شیبهای جنوبی، مقدار فرسایش سطحی تحت تاثیر حرکت ذرات سیلت از خاک سطحی بود، درصورتیکه در شیبهای شمالی، مقدار فرسایش سطحی بهطور معنیداری تحت تاثیر هدررفت ذرات رس از خاک سطحی قرار گرفت.

Particle size distribution, Soil properties, South slope, North slope, Surface erosion, توزیع اندازه ذرات, خصوصیات خاک, شیب جنوبی, شیب شمالی, فرسایش سطحی