زهرا سمیعی زفرقندی - دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مفید، قم، ایران.
حسین جعفری - استادیار دپارتمان حقوق، دانشگاه مفید، قم، ایران.
عبدالعلی توجهی - دانشیار دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

با توجه به اینکه قصاص از جمله واکنشها و مجازاتهایی است که اسلام به­عنوان ضمانت اجرای حق حیات انسان در نظر گرفته است، در­خور مباحث پژوهشی فراوانی است. یکی از این مباحث تبدیل و جایگزینی این مجازات است. با عنایت به نکته فوق و نیز مبتلا­به بودن قصاص در جامعه، توجه به قصاص از این منظر به منظور تامین حقوق اولیای­دم، بسیار ضروری مینماید. پرسشهای اساسی در این مقاله عبارتاند از اینکه، صاحب حق قصاص دارای چه نوع اختیاراتی است؟ آیا میتواند نسبت به آن هر­گونه تصمیمی با عنوان «تبدیل» اتخاذ کند، و یا اینکه مجازات قصاص موضوعیت داشته و جز در موارد منصوص، امکان تبدیل آن حتی با رضایت طرفین وجود ندارد؟ در فرض پذیرش تبدیل مجازات قصاص، با تاسی به نهاد تبدیل در مجازاتهای تعزیری، باید گفت در تبدیل قصاص به مجازات دیگر نیز باید مجازات خفیف­تر ملاک عمل قرار گیرد. در این مقاله به­طور خاص به­موردی اشاره میشود که اجرای قصاص امکان­پذیر نیست، و نتیجه به دست آمده در این مقاله این است که، تغییر مجازات قصاص به دیگر مصادیق مجازات از جمله دیه، بسته به اینکه طبق نظر مقام صلاحیت­دار باشد یا توافقی و براساس تراضی با جانی، حالات مختلفی دارد.

تبدیل مجازات, جانشینی دیه, تعذر قصاص, فرار و موت جانی, تعدد قتل, عدم توافق اولیای دم.