پژوهشی در آیین دخمه گذاری زرتشتیان با تکیه بر مطالعه ساختار معماری دخمه های زرتشتی

بنابر آموزه ­های دین زرتشت و بهمنظور جلوگیری از آلودگی چهار عنصر مقدس آب، خاک، باد و آتش، می­ بایست اجساد درگذشتگان در فضای باز و بر بلندی کوه­ ها توسط جانوران گوشتخوار دریده شده و استخوان ­های آن­ ها پس از جمع ­آوری درون استودان (استخوان­ دان)، دفن گردد. این روش که معمول­ ترین سنت تدفین زرتشتیان در دوران اسلامی بوده است درون سازه های مدور روبازی که بر بلندی کوه ­ها ایجاد شده بودند صورت می­ پذیرفت. در منابع مکتوب، این سازه ­ها دخمه و آیین مزبور نیز دخمه گذاری نامیده شده است. علی رغم تحقیقات پراکنده ای که در خصوص آیین دخمه­ گذاری و دخمه­ های زرتشتی صورت گرفته است، همچنان پرسش های مهمی در خصوص پیشینه تاریخی این سنت و قدمت سازه­ های تدفینی مرتبط با آن و همچنین سیر تحول ویژگی­ های معماری دخمه ­های زرتشتی در طول ادوار مختلف تاریخی پابرجاست. ازاینروی، پژوهش پیشرو کوشیده است با بهره ­گیری از مطالعات اسنادی و میدانی و تفسیر و تحلیل یافتههای این مطالعات با «رهیافت تاریخی» به ابهامات موجود در این زمینه پاسخ مناسبی دهد. بر اساس نتایج، با استناد بر منابع تاریخی و شواهد باستان­ شناختی، سنت عرضه اجساد درگذشتگان به جانوران گوشتخوار که از دوران هخامنشی در میان مغان رسمی معمول برای تدفین درگذشتگان بوده است، در طول دوران اشکانی- ساسانی و با استفاده از دخمه­ های مدور، میان زرتشتیان ایران عمومیت یافته است. در ادامه­ ی روند مذکور و طی دوران اسلامی، آیین دخمه­ گذاری و استفاده از دخمه ­های مدور، با ایجاد تغییر و تحولاتی در نحوه اجرای مراسم و اجزای معماری سازه ­های تدفینی مرتبط با آن، تا عصر حاضر نیز استمرار داشته است.

Keywords:

دخمه , دخمهگذاری , استودان , منابع تاریخی , شواهد باستانشناختی