پرویز پورکریمی - دانش آموخته دکتری باستان شناسی، دانشگاه محققاردبیلی
کریم حاجی زاده - استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی
رضا رضالو - دانشیار گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی
بهروز افخمی - دانشیارگروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی

سکونتگاه ­های قلعه ­ای یکی از مراکز استقراری است که مکان­ گزینی، شکل­ گیری و توزیع فضایی آنها بهشدت متاثر از عوامل طبیعی است. پژوهش حاضر با استفاده از داده­ های میدانی و اسنادی و با بهره ­گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) درصدد بررسی همبستگی میان عوامل طبیعی و سکونتگاه­ های قلعه ای استان اردبیل و رتبه ­بندی عوامل طبیعی موثر در توزیع فضایی این سکونتگاه ­ها است. بر پایه داده­ های بهدستآمده از بررسی­ های میدانی و اسنادی، ۱۰۰ قلعه از دوره­ های مختلف پیشازتاریخی، تاریخی و اسلامی در گستره جغرافیایی استان اردبیل شناسایی و بررسی شد، که مواد و جامعه آماری این پژوهش را تشکیل می­ دهند. برای تجزیهوتحلیل داده­ ها، پس از تشکیل پایگاه داده­ای، توزیع سکونتگاه ­های قلعه ­ای شناسایی شده نسبت به متغیرهای فاصله از رودخانه، شکل زمین، ارتفاع، درصد شیب، جهت شیب، اقلیم، پوشش گیاهی و نوع خاک مورد بررسی و سنجش قرار گرفت. نتایج تحقیق مبین این است که عوامل طبیعی نقش بارزی در توزیع فضایی، تعیین نوع کارکرد و میزان اهمیت سکونتگاه ­های قلعه­ ای استان اردبیل داشته است. تحلیل همبستگی میان عوامل طبیعی و توزیع فضایی سکونتگاه های قلعه­ ای این استان نشان می­ دهد، که شکل زمین (دشتی و کوهستانی)، فاصله از رودخانه و ارتفاع در میزان و الگوی توزیع قلعه­ ها بیش­ترین تاثیر را داشته است. سایر متغیرها یعنی درصد شیب، جهت شیب، اقلیم، کاربری اراضی و نوع خاک نیز به ترتیب اهمیت و تاثیرگذاری در توزیع فضایی این قلعه ­ها موثر بوده­اند.

سکونتگاه های قلعه ای, اردبیل, عوامل طبیعی, توزیع فضایی, AHP