حمید عزیزی بندرآبادی - دانشجوی دکتری باستانشناسی، دانشگاه تهران
حسن کریمیان - دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

به نظر بسیاری از محققان، اعتقادات را میتوان تاثیرگذارترین عامل در شکل یابی فضاهای شهرهای اسلامی و ساختار عناصر معماری آنها دانست.در این میان، شهر یزد یکی از معدود شهرهای کشور است که بافت کهن و محلات دوران قاجار آن به نحوی شایسته حفظ گردیده است.به همین سبب، در پژوهش حاضر تلاش گردیده است تا پس از شناسایی ارزشها و اصول اسلامی موثر، بر فرم یابی فضاهای معماری، میزان کاربرد این اصول و قوانین در یکی از محلههای قاجاری این شهر (محله گلچینان) مورد ارزیابی قرار گیرد. آن چنانکه در پژوهش حاضر مشخص گشته است، بیشترین تاکید در محلات و بهخصوص معماری مسکونی، به ترتیب بر روی "رعایت حریم و محرمیت"، "منع کردن از ضرر و زیان به غیر"،"تاکید بر حفظ امنیت خانواده"، "ترویج عدالت و همسانی میان امت اسلامی"، "ارتباط و وابستگی متقابل" و "حد و حریم  راه" بوده و سایر شاخصها در درجه بعدی اهمیت قرار دارند.  همچنین، بر اساس مطالعات انجامگرفته، مشخص گردید که قریب  ۹۰% فضاهای معماری و شهری یزد در عصر قاجار از اصول و ارزشهای اسلامی تاثیر پذیرفتهاند. بهعبارتدیگر، میان معیارها و اصول اسلامی موثر احصا شده و آنچه عملا در بافت قاجاری شهر اسلامی یزد به اجرا درآمده، مطابقت بالایی وجود دارد.

سازمان فضایی, ساختار اجتماعی, قوانین اسلامی, باستانشناسی فضایی, بافت تاریخی یزد