حکمت الله ملاصالحی - دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران.

این مقاله جستاری معرفت­شناختی پیرامون جایگاه ماده و معنا در باستان­شناسی است. باستان­شناسان با ماده­هایی درگیرند که یا فی­ حد ذاته اثر (Archaion) هستند یا مرتبط و منتسب به مدارک، شواهد، قرائن مادی و آثار مورد مطالعه­ی آن­ها. هر اثر، مدرک، ماده فرهنگی و فرهنگ مادی هماره ارجاع، اشاره و دلالت به چیزی به معنایی به نیت و غایتی دارد که بیرون از آن است، نه در درون و متصل به آن، مدارک، شواهد و آثار مورد مطالعه­ی باستان­شناسان به­دلیل اثریت و ماهیت مدرک بودنشان پیشاپیش فی­ حد ذاته خصیصه مرجوعیت دارند. مرجوعیت به معناها یا «لوگوس­» هایی که مفقود هستند. ارجاع، اشاره و دلالت به نیت­هـا،  غرض­هـا، هدف­هـا، مقصدهـا و غایت­هـا یا «آرخه» ­هایی دارنـد که در باسـتان­شـناسی مفقود و غـایب هسـتند. باستان­شناسی از این منظر هم دانش و دانـایی مـاده و هم معنا هم مـیدان گردآوری داده­های مشهود و هم مقام داوری بوده­های مفقود و هم مهارت، مهندسی و مدیریت کشف جام­های شکسته است و هم هنر، خرد، بصیرت، مهارت برکشیدن و برگرفتن و به­کف آوردن جرعه­ای­­ از باده معناهای ریخته. اما چگونه؟ درجه، دامنه مرجوعیت، ارجاع­پذیری ماده­ها و مدارک باستان­شناسی آن­قدر هست که بتوان از نردبان­های فرسوده و شکسته ماده­های الکن، خاموش، مخدوش، معیوب، متفرق، مثله و بی­نام باستان­شناختی به بام معناهای مفقود و غایب بر شد؟ می­توان از انکشاف ماده­های ملموس به اختفای معناهای مفقود و غایب نقب باستان­شناسانه زد و ره باستان­شنانه برد و به معرفت و منظری معتمد درباره روند­ها، رخدادها، واقعیت­های متوقف، منجمد و مفقود گذشته دستیافت؟ پاسخ به پرسشی از این دست و گشودن گره­های کور و فراز آمدن بر معضلاتی از این جنس هرچند سهل­الوصول نیست لیکن طرح و بحث، نقد و تحلیشان آنقدر هم بیهوده و بی­ثمر نخواهد بود.

باستانشناسی, ماده, معنا, ماده فرهنگی, فرهنگ مادی