یعقوب محمدی فر - استاد گروه باستانشناسی دانشگاه بوعلی سینا همدان
اسماعیل همتی ازندریانی - دانشجوی دکتری باستانشناسی دانشگاه بوعلی سینا همدان
علی خاکسار - کارشناس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان
فرزاد فروزانفر - انسان شناس پژوهشکده میراث فرهنگی

معماری دست­کند گونه خاصی از معماری است که در ایجاد فضاهای آن به مصالح ساختمانی هیچ نیازی نیست و انسان با نهایت سخت­کوشی و همت خود در جدال با طبیعت آن را ایجاد می­کند. این شاهکار معماری به گونه­های متفاوتی در نقاط مختلف ایران­زمین قابل مشاهده است. یکی از مجموعه­های منحصربه­فرد این نوع معماری، مجموعه معماری دست­کند زیرزمینی سامن است که در فاصله ۱۵ کیلومتری شهر ملایر و ۱۰۰ کیلومتری جنوب شهر همدان واقع است. این مجموعه در سال ۱۳۸۴ به طور اتفاقی بر اثر اقدامات عمرانی کشف شد که شامل بیش از پنجاه فضای معماری دست­کند زیرزمینی است که با پوشش­های  قوسی­شکل دارای اتاق­ها، سالن­ها و راهروهای مرتبط با یکدیگر است. چهار فصل برنامه پژوهشی (شامل شناسایی، پاکسازی، مستندنگاری و کاوش باستان­شناختی) در این محوطه به سرپرستی علی خاکسار انجام شده و نتایج قابل ­توجهی، از جمله شناسایی شصت مورد بقایای اسکلت انسانی به دست آمده است. یافته­های انسانی این مجموعه به دو صورت تدفین­های برجا در کف فضاها و توده­های استخوانی در مجاورت دیواره­های فضاها قابل مشاهده است. بررسی نوع و شیوه تدفین­ها و مقایسه آن با محوطه­های مشابه، نشان­دهنده آن است که بقایای اسکلت انسانی این مجموعه مربوط به دوره اشکانی است.  

معماری دستکند, تدفین اشکانی, همدان, ملایر, شهر سامن