علیرضا کوچکزایی - دانشجوی دکتری مرمت اشیا فرهنگی و تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان
حسین احمدی - استادیار مرمت اشیا فرهنگی و تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان
محسن محمدی آچاچلویی - دانشجوی دکتری مرمت اشیا فرهنگی و تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان

یکی از مسائل مهم در زمینه بررسی و حفاظت آثار چرمی، مطالعه ساختاری در جهت شناسایی فرآیند تولید و مواد مورد استفاده در ساخت اثر است. در این راستا، یک مشک چرمی تاریخی منسوب به دوره سلجوقی و مکشوفه از قلعه کوه قاین مورد مطالعه قرار گرفت. به­منظور شناسایی نوع پوست، آرایش فولیکل­های مو و مقطع عرضی چرم با استفاده از SEM، بررسی شد. از    آزمون­های شیمی تر برای ارزیابی حضور تانن­های گیاهی، سولفات و کاتیون آلومینیوم و آهن استفاده شد. همچنین ترکیبات معدنی چرم با آنالیز SEM-EDS بررسی شد. علاوه بر این، از ATR-FTIR برای بررسی ویژگی­های لایه گرین، کوریوم و    تانن­های استخراجی چرم و نیز چربی آزاد موجود در ساختار و مواد متداول در روغن­دهی بهره گرفته شد. نتایج، گویای استفاده از پوست بز موزدایی شده با آهک، برای ساخت چرم است؛ که با استفاده از تانن­های گیاهی، به­خصوص گروه متراکم­شونده، دباغی شده است. مقایسه نوارهای جذبی طیف ATR-FTIR چربی­استخراجی با چربی­ها و روغن­های مورد استفاده در روغن­دهی چرم، گویای احتمال استفاده از چربی حیوانی و به خصوص پیه گوسفند در جریان استحصال چرم است.    

قلعه­کوه قاین, چرم­سازی, سلجوقی, مشک چرمی, دباغی, ATR-FTIR, SEM-EDS