علی کشاورز - دانشگاه علوم قضایی
علیرضا عسگری - هیئت علمی دانشگاه ازاد اسلامی واحد قم
احسان سلطانیان نژاد - واحد اراک
اکرم دارابی - دانشکده حقوق دانشگاه ملی قم

بحث تعارض شهود در یافتههای حقوقی تفکیک میان بعد از صدور حکم و قبل از آن در ظهور نوشتههای مشهور فقها و حقوقدانان به صورت کلی بحث شده است. این در حالی است که مطابق فحوی فقه اسلامی، تعارض، علاوه بر تقسیم فوق الذکر شامل تعارض به سبب کشف فسق و زور شهود در شهادت ثانوی نیز میباشد. با این وصف، ماده ۱۳۱۹ق.م. هر دو فرض فوق را تابع یک حکم قلمداد نموده است و ترتیب اثر ندادن به چنین شهادتی به قید اطلاق، سبب شبهاتی شده است. تجویز صادره از اصل۱۶۷ق.ا و ماده۳ ق.آ.د.م. رجوع به خواستگاه اصلی قوانین ماهوی (فقه) را اجتناب ناپذیر نموده است. با تتبعی که در تطبیق تحلیلی فقه شیعه و اهلسنت صورت گرفت، رهیافتهای کشف فسق و زور و رجوع شهود در موردی که مصداق فسق شهود نباشد، تفکیک گشت؛ به نحوی که در مورد اول نقض حکم صادره با استظهار از بندهای ۵ و۶ ماده ۴۲۶ق.آ.د.م. و روایت صحیح جمیل و در مورد دوم نیز ماده ۱۳۱۹ق.م. را باید در فرض قبل از صدور حکم و موردی که رجوع نیز متضمن فسق شهود باشد حمل نمود و رجوع اختلافی قول فرد اعدل با قرائن ملاک قرار گیرد و در بعد از صدور حکم شهود رجوع کننده را ضامن ما اتلف دانست؛ که اظهر در شیعه همین است. اما در میان اهل سنت ، به دلیل عدم اعتبار دهی به مقام تحمل و ادای شهادت، توبه شهود فاسق ولو آنکه در مقام ادای شهادت باشند، را حتی بعد از صدور حکم نیز مقدم بر شرایط اعتبار بخشی شهود می دانند و ابقای حکم را ترجیح می دهند.

فقه شیعه و اهل سنت, فسق شهود, رجوع از شهادت, ضامن