تعیین منشا عناصر جزئی در خاک های کشاورزی آبیاری شده با آب رودخانه خیاوچای مشگین- شهر با استفاده از استخراج ترتیبی و شاخص های ژئوشیمیایی

آلودگی خاک چه ناشی از عوامل طبیعی و چه انسانی، کیفیت محیط زیست را کاهش می دهد. هدف این پژوهش ارزیابی منشا عناصر جزئی در خاک های زراعی مشگین شهر با استفاده از استخراج ترتیبی و برخی شاخص های زمین شیمیایی است. برای این منظور ۱۴ نمونه خاک از زمین های کشاورزی تحت آبیاری رودخانه خیاوچایی در مشگین شهر جمع آوری، و غلظت عناصر آرسنیک، کبالت، کروم، مس، آهن، سرب و روی در نمونه ها با استفاده از ICP-MS تعیین شد. نتایج نشان داد که میانگین غلظت کل آرسنیک، سرب و روی در منطقه مورد مطالعه بالاتر از غلظت میانگین پوسته زمین است. نتایج محاسبه فاکتور آلودگی و ضریب غنیشدگی نشان دهنده آلودگی بسیار زیاد آرسنیک در خاک منطقه است. چشمه گرمابی اسیدی و معدن آهن موئیل که در آن آرسنیک به صورت ثانویه از چشمه های هیدروترمال در لیمونیت ایجاد شده است به عنوان اصلی ترین منشا این عنصر در آب رودخانه خیاوچای است. آبیاری زمین های زراعی با رودخانه خیاوچایی با غلظت بالای آرسنیک عامل اصلی در آلودگی خاک به این عنصر است. براساس نتایج استخراج ترتیبی، مس و روی نسبت به سایر عناصر تمایل بیشتری به فاز همراه با اکسیدهای آهن و منگنز دارند و کبالت و کروم همراه با سیلیکات ها مشاهده می شوند. همچنین آرسنیک، آهن و سرب منشا عمدتا ثانویه داشته و تحت تاثیر معدن آهن قرار دارند. نتایج این مطالعه می تواند در تدوین برنامه های پایش و ارزیابی های زیست محیطی و سلامت منطقه استفاده شود.

Keywords:

فلزات سنگین , فاکتور آلودگی خاک , استخراج ترتیبی , لیمونیت , هماتیت , مشگین شهر