اصغر فرج نیا - مربی پژوهش بخش تحقیقات خاک و آب مرکز تحقیقات کشاورزی آذربایجان شرقی و دانشجوی دکتری دانشگاه زنجان
کامران مروج - استادیار گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان

ادامه روند خشکسالی­های اخیر و افت شدید سطح سفره­های آب زیرزمینی در استان آذربایجان شرقی ایجاب می­کند که مصرف آب در بخش کشاورزی با اصلاح الگوی کشت کاهش یافته و محصولات با نیاز آبی کم جایگزین محصولات فعلی شود. این پژوهش به منظور مکانیابی مناطق مستعد کشت زعفران و با در نظر گرفتن نیازهای اکولوژیک این محصول با روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی صورت گرفت. پارامترها و داده­های مورد استفاده شامل اطلاعات مربوط به زمین، خاک و داده­های اقلیمی با طول دوره آماری میانگین ماهانه مشترک۳۰ ساله (۹۴-۱۳۶۴) از ایستگاه­های سینوپتیک و کلیماتولوژی مناطق مختلف استان و همچنین از چهار ایستگاه سینوپتیک استان­های مجاور استخراج شدند. سپس بر اساس اهمیت هر پارامتر با استفاده از مدل AHP به وزن­دهی معیارها در سطح منطقه مورد مطالعه پرداخته شد. برای تحلیل فضایی، اطلاعات به نرم­افزار Expert choice وارد و خوشه بندی، ارزش­گذاری معیارها و تلفیق اطلاعات انجام و در نهایت لایه نهایی تولید گردید. نتایج نشان داد که ۴۲ درصد از اراضی استان آذربایجان شرقی برای کاشت زعفران در کلاس­های کاملا مناسب و نسبتا مناسب، ۱۴ درصد اراضی در کلاس مناسب اما با سودآوری کم (تناسب بحرانی) و ۴۴ درصد اراضی در کلاس نامناسب قرار گرفتند. دشت­های مناسب کاشت محصول زعفران شامل دشت­های هریس، تبریز، بناب، ملکان، مرند، اسکو، آذر شهر، هشترود، ملکان، عجب شیر و سراب و در کلاس­های نامناسب بخش­هایی از مناطق کلیبر، جلفا، بستان آباد، مراغه، اهر، میانه و ورزقان قرار دارند. محدودیت­های شاخص این مناطق برای کشت زعفران ارتفاع، شیب و محدودیت های دمایی بودند.   

تحلیل سلسله مراتبی, خشکسالی, دما