مهران شیروانی
حسین شریعتمداری

فرایند جذب سطحی فسفر در خاک یکی از شاخص های مهم قدرت بافری و در نتیجه قابلیت استفاده این عنصر برای گیاه به شمار می رود و خود تابع ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک است. به منظور بررسی این فرایند در خاک های آهکی استان اصفهان، از افق سطحی هشت نقطه مختلف این استان نمونه تهیه شد و پس از هوا خشک کردن و گذراندن از الک دو میلی متری، نمونه های سه گرمی از این خاک ها به مدت ۲۴ ساعت و در دمای ۱ ۲۵ در تعادل با ۶۰ میلی لیتر محلول کلرید کلسیم ۰۱/۰ مولار حاوی صفر تا۳۳ میکروگرم فسفر در لیتر قرار گرفت. تفاوت غلظت P در محلول های اولیه و نهایی به عنوان مقدار جذب سطحی شده در نظر گرفته شد و ارتباط آن با غلظت تعادلی فسفر به وسیله چهار مدل لانگ مویر، فروندلیچ، تمکین و ون های برازش داده شد. هر چهار معادله به خوبی این ارتباط را توصیف نمودند، ولی ضرایب هم بستگی مربوط به مدل ون های در شش خاک از هشت خاک مورد بررسی بیشترین مقدار را نشان داد. شماری از شاخص های بافری فسفر با استفاده از هم دماهای جذب محاسبه گردید. این شاخص ها با یکدیگر و با ویژگی های خاک روابط معنی داری نشان دادند، که در این میان درصد رس با ضریب هم بستگی ۷۷۱/۰ تا ۹۴۹/۰ مهم ترین عامل موثر بر قدرت بافری این خاک ها بود. درصد کربنات کلسیم معادل (CCE) و ظرفیت تبادل کاتیونی در درجات بعدی اهمیت قرار داشتند. نیاز استاندارد فسفر (SPR) که در واقع میزان جذب فسفر در خاک در غلظت تعادلی ۳/۰ میکروگرم فسفر در لیتر  است نیز از معادله ون های محاسبه گردید. این شاخص هم بستگی معنی داری با شاخص های ظرفیت بافری (۹۹۰/۰ تا ۸۰۷/۰=r)، درصد رس خاک (۹۶۰/۰=r) و درصد (r=۰/۸۰۹) CCEنشان داد. به طور کلی جذب سطحی و قابلیت استفاده فسفر در خاک های مورد بررسی به شدت تحت تاثیر میزان رس و آهک این خاک ها بوده و این عوامل در مراحل عملی آزمون خاک برای فسفر باید مدنظر قرار گیرند.

P sorption isotherms, P buffering capacity, Standard P requiremant, هم دماهای جذب سطحی فسفر، ظرفیت بافری فسفر، نیاز استاندارد فسفر