سید الهام الدین شریفی - استادیار دانشگاه بین المللی امام خمینی
ناهید صفری - کارشناس ارشد حقوق خصوصی

این مقاله موضع اصول حقوق قراردادهای اروپایی، اصول یونیدروا و حقوق ایران را در خصوص فسخ یا تعدیل قرارداد در مقابل تغییر اساسی اوضاع و احوال و ایجاد وضعیت هاردشیپ (عسر وحرج) مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. همچنین راه­حل ها و شیوه های مورد پذیرش در این نظام های حقوقی در مقابله با وضعیت مزبور را مورد بررسی قرار می دهد. از لحاظ نظری در وضعیت هاردشیپ سه راه­حل قابل طرح است: ۱- انفساخ قرارداد به علت عدم امکان اجرای آن در شرایط جدید؛ ۲- فسخ به وسیله طرفی که اجرای قرارداد به ضرر اوست؛ ۳- تعدیل قرارداد به منظور متناسب کردن قرارداد با وضعیت جدید. اصول حقوق قراردادهای اروپایی و اصول یونیدروا، راه­حل اولیه در صورت وقوع هارشیپ و عسر وحرج را مذاکره مجدد طرفین عقد قرار داده و در مرحله بعد فسخ و تعدیل عقد را مورد شناسائی قرار گرفته است. اگر چه در نظام حقوقی ایران، نظریه هاردشیپ صریحا به عنوان یک قاعده عمومی در حقوق قراردادها مورد شناسائی قرار نگرفته است؛ اما اصول، قواعد و مبانی وجود دارد که می تواند پذیرش نظریه هاردشیپ در نظام حقوقی ایران را توجیه نماید. مخصوصا قاعده نفی عسر و حرج که می تواند در شناسایی نظریه هاردشیپ و راه­حل های اصلی آن یعنی تعدیل و فسخ، به عنوان یک قاعده عمومی در حقوق قراردادها بسیار موثر باشد.   

هاردشیپ, عسر وحرج, تغییر اوضاع و احوال, تعدیل