رقیه فتحی - دانشجوی دکتری، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
مهدی محب الدینی - دانشیار گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
اسماعیل چمنی - استاد گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده مرزه تابستانه با نام علمی Satureja hortensis L.، متعلق به خانواده نعناعیان است. این گیاه از گیاهان دارویی مهم است که به صورت زراعی وحشی استفاده می شود. در این پژوهش، ۲۰ توده مرزه تابستانه از مناطق مختلف ایران و جهان جمع آوری و تنوع ژنتیکی آنها براساس صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی با تجزیه آماری تک متغیره و چندمتغیره بررسی شد. نتایج تجزیه واریانس داده ها تفاوت معنی داری بین صفات بررسی شده نشان داد. ضریب تغییرات برخی صفات بالا بود که نشان دهنده تنوع زیاد در صفات است. نتایج بررسی مورفولوژیکی توده ها نشان داد صفاتی ازجمله تعداد برگ، تعداد برگه، وزن صد دانه و تعداد بذر در گیاه بسیار متنوع بود، در بیشتر صفات مورفولوژیکی، توده های ازبکستان و بلغارستان بیشترین عملکرد را داشتند و در صفت درصد اسانس، توده کرج بهترین بود. برآورد ضرایب همبستگی بین صفات نشان داد بیشترین ضریب همبستگی بین سطح مقطع بوته با تعداد برگ (۹۹/۰) بود و تعداد برگ با تمام صفات، همبستگی مثبت و معنی داری داشت. تحلیل عاملی، صفات را به شش عامل تقسیم کرد که ۸۵/۸۵ درصد واریانس را توجیه کردند؛ همچنین تجزیه خوشه ای، توده های بررسی شده را در چهار گروه طبقه بندی کرد؛ از این رو با توجه به نتایج گروه بندی، ارتباطی بین تنوع ژنتیکی و فاصله جغرافیایی توده ها مشاهده نشد که بیان کننده تاثیر سایر عوامل به غیر از الگوی پراکنش جغرافیایی در تنوع ژنتیکی این گیاه است. درمجموع، نتایج این پژوهش وجود تنوع ژنتیکی شایان توجهی بین توده های مرزه تابستانه موجود در جهان را تایید کرد.

تجزیه خوشه ای, تنوع ژنتیکی, صفات مورفولوژیکی, مرزه تابستانه